HUZEYME b. HÂZİM

Temîm kabilesinin Nehşel koluna mensuptur. Babası Hâzim b. Huzeyme de Abbâsîler’in önde gelen kumandanlarındandı. Huzeyme babasının yanında çeşitli savaşlara katıldı ve ondan nüfuz ve itibarını tevarüs etti. Adına ilk defa 129 (746) yılındaki Emevî iktidarının sonunu hazırlayan olaylar dizisinde rastlanmaktadır. Hâzim b. Huzeyme, Merverrûz’u ele geçirerek Nasr b. Seyyâr’ın âmili Beşîr b. Ca‘fer’i öldürünce bu haberi oğlu Huzeyme ile Ebû Müslim-i Horasânî’ye ulaştırmıştı.

Halife Mehdî-Billâh devrinde (775-785) Bağdat sâhibü’ş-şurtası olan Huzeyme’nin ikametgâhı Dârü Huzeyme adıyla meşhurdu. Kardeşinin sâhibü’ş-şurtalıktan azledilmesi üzerine o zamana kadar en mutaassıp taraftarlarından olduğu Halife Hâdî-İlelhakk’ı desteklemekten vazgeçti (Kennedy, s. 113) ve ona kin duymaya başladı. Hâdî ölünce (16 Rebîülevvel 170 / 15 Eylül 786) gece 5000 mevâlîyi sarayın önünde topladı ve veliaht şehzade Ca‘fer b. Hâdî’yi yatağından kaldırıp haklarından feragat etmeye zorladı. Ca‘fer de hilâfetin amcası Hârûnürreşîd’in hakkı olduğunu söylemek zorunda kaldı (Taberî, VIII, 232-233).

Hârûnürreşîd, Hazarlar’a karşı önemli bir varlık gösteremeyen İrmîniye Valisi Saîd b. Selm’i azlederek yerine 172’de (788) görevden aldığı Yezîd b. Mezyed’i tayin etti (183/799). Yeni vali, Huzeyme b. Hâzim’in takviye kuvvetleriyle birlikte İrmîniye’ye giderek Hazarlar’ı bölgeden uzaklaştırdı (a.g.e., VIII, 270). Yezîd b. Mezyed 185’te (801) ölünce Hârûnürreşîd Huzeyme’yi İrmîniye valiliğine getirdi. Daha sonra Rakka Kāsım b. Hârûnürreşîd’in (Mu’temin) idaresine verildiğinde (a.g.e., VIII, 338) halife Huzeyme’yi de onun yanında görevlendirdi (Rebîülâhir 192 / Şubat 808). Hârûnürreşîd devrinde Cibâl’de ortaya çıkan Hürremiyye taifesi üzerine gönderilen Huzeyme topluluktan bir kısmını esir aldı, bazılarını da öldürdü (192/808). Yine Hârûnürreşîd’in halifeliği sırasında Kāsım b. Nasr b. Mâlik’in yerine sâhibü’ş-şurta tayin edildi ve bir süre Basra valiliği yaptı.

Ya‘kūbî, Hârûnürreşîd’in Huzeyme’yi İrmîniye’ye vali tayin ettiğini ve onun bir yıl iki ay burada kaldığını, daha sonra yerine Yûsuf b. Râşid es-Sülemî’nin gönderildiğini kaydeder (Târîḫ, II, 426).

Emîn halife olunca Huzeyme’yi el-Cezîre’ye vali tayin etti. Daha sonra babası Hârûnürreşîd’in Suriye, Kınnesrîn, Avâsım ve Sugūr valiliklerine tayin etmiş olduğu Kāsım’ı 194 (810) yılında azlederek yerine Huzeyme’yi getirdi. Halife Emîn ile kardeşi Me’mûn arasında başlayan hilâfet mücadelesi sırasında önceleri Emîn’in yanında yer alan Huzeyme daha sonra saf değiştirdi. Me’mûn adına silâhlı mücadeleye girişen ve Bağdat’a giren Tâhir b. Hüseyin ile önceden mektuplaşan Huzeyme’nin yakınlarıyla görüştükten sonra bu kararı aldığı ve Halife Emîn aleyhindeki faaliyetlere iştirak ettiği anlaşılmaktadır (Taberî, VIII, 472-473). 198 (813) yılında Halife Emîn Me’mûn’a bağlı kuvvetler tarafından kuşatıldığı sırada Herseme b. A‘yen, Tâhir b. Hüseyin, Süleyman b. Mansûr ve Sindî b. Şâhek Huzeyme’nin evinde toplanarak Emîn’in Herseme’ye teslim olmasını, hilâfet alâmetleri olan mühür, asâ ve hırkanın da Tâhir b. Hüseyin’e emanet edilmesini kararlaştırmışlardı (a.g.e., VIII, 481-482).

Hayatının sonlarına doğru gözlerini kaybeden Huzeyme 18 Şâban 203’te (18 Şubat 819) Bağdat’ta öldü. Bağdat’ta ona izâfeten Derbü Huzeyme adıyla anılan bir geçit vardır. Huzeyme, İbn Ebû Zi’b’den bir hadis rivayet etmiştir (Hatîb, VIII, 341).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1998 yılında İstanbul’da basılan 18. cildinde, 435 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.