İBN NÂCÎ

760 (1359) yılında Kayrevan’da doğdu. Bazı kaynaklarda adı Kāsım, künyesi de Ebü’l-Fazl ve Ebü’l-Kāsım olarak kaydedilir (Hifnâvî, s. 92; Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî, s. 364). Ancak kaynakların çoğunda adı Ebü’l-Kāsım diye belirtildiği gibi Muhammed Mahfûz da bir belgeye dayanarak bunu teyit etmekte ve künyesini Ebü’l-Fazl şeklinde vermektedir (Terâcimü’l-müʾellifîn, V, 8). İbn Nâcî babasının ölümünden sonra amcasının himayesinde büyüdü. Kayrevan’da Ebû Muhammed Abdüsselâm es-Sefâkusî, amcası Halîfe b. Nâcî, Muhammed b. Kalîlülhem, Ebû Abdullah Muhammed b. Bündâr el-Murâdî, Ahmed b. Selâme el-Mûsâvî, İbn Kīrât diye tanınan Ali b. Hasan ez-Zeyyâtî’den ders aldı. Yirmi bir yaşında iken Zeytûne Camii’nin imam-hatipliğine getirildi. Daha sonra Tunus’a gitti ve burada kaldığı on dört yıl boyunca İbn Arafe, Ebû Mehdî Îsâ el-Gubrînî, Übbî, Ya‘kūb ez-Ziğbî, Ebü’l-Kāsım el-Kosantînî, Ebü’l-Kāsım es-Selâvî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed eş-Şebîbî gibi âlimlerden istifade etti. Cerbe’de üç yıldan fazla kadılık ve hatiplik yaptıktan sonra istifa ederek Kayrevan’a döndü. Kābis, Bâce, Ürbüs, Sûse, Tebisse ve Kayrevan kadılıklarında da bulundu. Ahkâm, nevâzil ve fürû-i fıkhı iyi bilen İbn Nâcî’nin yetiştirdiği talebelerin en meşhuru Ebü’l-Abbas Halûlû el-Kayrevânî’dir. 839’da (1435) Kayrevan’da vefat eden İbn Nâcî’nin ölüm tarihi bazı kaynaklarda 830 (1427), 837 (1433) ve 838 (1434) olarak zikredilmektedir.

Eserleri. 1. Ziyâdât ʿalâ Meʿâlimi’l-îmân. Abdurrahman b. Muhammed ed-Debbâğ’ın (ö. 699/1300), Kayrevan şehrinden ve burada yetişen yahut burayı ziyaret eden âlimlerden bahseden Meʿâlimü’l-îmân fî maʿrifeti ehli’l-Ḳayrevân adlı eserini, rivayet senedlerini çıkararak ihtisar ettiği ve Debbâğ’ın ölümünden sonraki dönemlere ait bazı kişilerin biyografilerini IV. ciltte bir araya getirerek tamamladığı bir çalışma olup aynı eserle birlikte dört cilt halinde neşredilmiştir (Tunus 1320/1902). Ayrıca eserin I. cildi İbrâhim Şebbûh (Kahire 1388/1968), II. cildi Muhammed el-Ahmedî Ebü’n-Nûr ve Muhammed Mâdûr (Kahire 1972), III ve IV. ciltleri Muhammed Mâdûr (Tunus 1978) tarafından yayımlanmıştır.

2. Şerḥ ʿalâ Risâleti İbn Ebî Zeyd el-Ḳayrevânî. İbn Ebû Zeyd’in Mâlikî fıkhına dair eserinin şerhidir. Zerrûk diye bilinen Ahmed b. Ahmed el-Burnusî’nin aynı risâleye yazdığı şerh ile beraber Kahire’de iki defa basılmıştır (1330, I-II, 1332). İki şerhin bir arada bulunduğu bu nüsha müelliflerinin adıyla “İbn Nâcî ve Zerrûk” diye bilinir.

3. Şerḥu Tehẕîbi’l-Müdevvene. İbn Nâcî, Berâziî’nin Sahnûn’a ait el-Müdevvenetü’l-kübrâ’ya yazdığı et-Tehẕîb adlı ihtisar üzerine iki şerh kaleme almıştır. Bunlardan eş-Şitevî diye tanınanı on beş cüz üzerine tertip edilmiş olup dört cilttir (iki cildi Tunus el-Mektebetü’l-vataniyye, nr. 5808’de kayıtlıdır; ayrıca bk. Sezgin, I, 471). eṣ-Ṣayfî olarak bilinen küçük şerh ise hacimli iki cilt halinde basılmıştır (Kahire 1325).

4. Şerḥu’t-Tefrîʿ. İbnü’l-Cellâb el-Basrî’nin Kitâbü’t-Tefrîʿ adlı eserinin şerhidir (Zeytûne Camii Ktp., nr. 2534).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 20. cildinde, 223-224 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.