İBN TÂVÎT et-TITVÂNÎ

Fas’ın Tıtvân şehrinde doğdu. Tıtvân civarında yerleşmiş Vâdrâs kabilesinden cihad faaliyeti ve takvâsıyla bilinen köklü bir aileye mensuptur. İlmî neşirleriyle tanınan Muhammed b. Muhammed b. Tâvît et-Tancî’nin amcasının oğludur. Hıfzını tamamladıktan sonra Abdülkerîm b. Muhammed ed-Delîrû, Muhammed b. Abdüsselâm er-Reysûnî, Abdullah Merârîş, Muhammed el-Kehhâk, Muhammed el-Fertâh, Muhammed ez-Zerhûnî ve Muhammed el-Kāsımî gibi âlimlerle büyük kardeşi fakih Ahmed b. Tâvît’ten ders aldı. Bu sırada İspanyolca ve Fransızca öğrendi. 1929’da amcazadesi Muhammed Tancî ile birlikte Karaviyyîn Medresesi’nde tahsile başladı ve Sîdî Abdülazîz İbnü’l-Hayyât, Tâyi‘ b. Hâc, Cevâd es-Sıkıllî, Abbas Benânî, Ebü’ş-Şifâ es-Sanhâcî, Muhammed es-Sanhâcî ve Sîdî Muhammed el-Alemî gibi birçok âlimden ders okudu.

1936 yılındaki İspanya iç savaşı sırasında Fas’ın kuzeyi ve güneyi arasında ulaşım zorlaşınca Tıtvân’a geri dönmek zorunda kaldı. Burada Vakıflar Bakanlığı’nda kâtip olarak çalıştı. Bu görevi yanında Kur’âniyye ve Haseniyye medreselerinde, çeşitli camilerde Arap grameri, belâgat, mantık ve matematik okuttu; İslâm hukuk tarihi hakkında konferanslar verdi. 1938’de Vakıflar Bakanlığı’ndaki görevinden istifa etti ve devlet bursuyla Mısır’da I. Fuâd Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne gönderildi. Burada Tâhâ Hüseyin, Mustafa Muhammed es-Sekkā, Emîn el-Hûlî, Abdülvehhâb el-Azzâm, Ahmed Emîn ve Ahmed Dayf gibi hocalardan faydalandı. Bu arada Farsça ve Türkçe öğrendi. Lisans öğreniminden sonra aynı üniversitenin Doğu Dilleri Bölümü’nde Celâleddîn-i Rûmî üzerine yüksek lisans tezi hazırladı. Ardından Abdülvehhâb el-Azzâm’ın danışmanlığında doktora öğrenimine başladı. Ancak 1949’da ülkesine dönmek zorunda kaldı. Bir yıl boyunca Tıtvân’daki Franco Enstitüsü’nde araştırmacı olarak çalıştı. Yüksek Din Eğitimi Enstitüsü’nde belâgat hocalığı ve müdürlük yaptı. Huleyfiye bölgesinde eğitim müfettişliği görevini yürüttü. 1956’da Fas’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra Abdullah Kennûn’un halefi sıfatıyla Tıtvân’daki Kral Hasan Araştırma Enstitüsü’nün müdürü oldu. Enstitünün çıkardığı Mecelletü Tıṭvân’ın on cüzünün yayımlanmasına nezaret etti. 1958’de araştırma yapmak üzere bir yıllığına İngiltere’ye gitti. Fas’a dönünce Rabat, Fas, Vücde, Tıtvân ve Agādîr üniversitelerinin edebiyat fakültelerinde öğretim üyesi olarak çalıştı. 2 Ocak 1993 tarihinde Rabat’ta vefat etti. İbn Tâvît dil ilimleri, Endülüs ve Mağrib edebiyatı ve tarihi gibi alanlarda çalışmalar, ayrıca Farsça ve Türkçe’den, Fransızca, İngilizce ve İspanyolca’dan Arapça’ya çeviriler yapmıştır. Dergilerde telif, neşir, tercüme türünde makaleler kaleme almıştır.

Eserleri. Telif: el-Edebü’l-Maġribî (Beyrut 1960, 1969, Muhammed Sâdık Afîfî ile birlikte; Fas’ın bağımsızlığından sonra devlet radyosunda beş yıl süreyle yaptığı konuşmaların Mısırlı araştırmacı M. Sâdık Afîfî tarafından başına bir önsöz ve giriş ilâvesiyle yapılan neşridir); Muḥâḍarât fî târîḫi’t-teşrîʿi’l-İslâmî (Tıtvân 1961); Naẓra ʿalâ İbn Zeydûn fî şiʿrihî (Tıtvân 1975); Târîḫu Sebte (Dârülbeyzâ 1402/1982); el-Vâfî bi’l-edebi’l-ʿArabî fi’l-Maġribi’l-Aḳṣâ (I-III, Dârülbeyzâ 1402-1404/1982-1984, 1988; el-Edebü’l-Maġribî’ye 1960’tan itibaren Rabat ve Fas Edebiyat fakültelerinde verdiği konferansların ve radyo konuşmalarının eklenmesiyle meydana gelmiştir); Târîḫiyyât: Dirâsât ve taʿrîb ve taḥḳīḳ.

Neşir: İbnü’l-Ahmer, Müstevdaʿu’l-ʿalâme ve müstebdiʿu’l-ʿallâme (Rabat 1933; Tıtvân 1964, Muhammed et-Türkî et-Tûnisî ile birlikte); Abdülkāhir el-Cürcânî, Delâʾilü’l-iʿcâz (I-II, Tıtvân 1950); İbn İzârî el-Merrâküşî, el-Beyânü’l-muġrib fi’ḫtiṣâri aḫbâri mülûki’l-Endelüs ve’l-Maġrib (Muvahhidîn kısmı, Tıtvân 1963); “Bülġatü’l-ümniyye maḳṣadü’l-lebîb fî men kâne bi-Sebte fi’d-devleti’l-Merîniyye min müderrisin ve üstâẕin ve ṭabîb” (Mecelletü Tıṭvân, IX [1964], s. 172-192; 820’den [1417] sonra vefat eden ve kimliği bilinmeyen bir yazara aittir); İbn Abdürabbih, Şiʿru İbn ʿAbdirabbih (Dârülbeyzâ 1398/1978); Ahmed b. Muhammed el-Makkarî, Ezhârü’r-riyâż (Rabat 1978, Saîd Ahmed A‘râb ile birlikte); Ebû Abdullah Muhammed b. Kāsım el-Ensârî, İḫtiṣârü’l-aḫbâr ʿammâ kâne bi-s̱aġri Sebte min seniyyi’l-âs̱âr (Rabat 1980); Dîvânü’l-emîr Ebi’r-Rebîʿ Süleymân b. ʿAbdillâh el-Muvaḥḥid (Tıtvân, ts., Muhammed b. Tâvît et-Tancî, Muhammed b. Abbas el-Kabbâc ve Saîd Ahmed A‘râb ile birlikte).

Tercüme: Farsça’dan Arapça’ya: Gerdîzî, Zeynü’l-aḫbâr (Fas 1972); Nizâmî-i Arûzî, Çehâr Maḳāle (Rabat 1403/1982); Ömer Hayyâm, “Rubâʿiyyât” (Mecelletü’l-Menâhil, XXII, Rabat 1982, s. 33-63). Türkçe’den Arapça’ya: Ahmed Refik (Altınay), Ḳıṣṣatü Ḳabaḳcı Muṣṭafâ (1375/1955, baskı yeri yok); “Mine’l-edebi’t-Türkî nemâẕic min şiʿri ʿAbdilḥaḳ Ḥâmid” (Mecelletü’l-Menâhil, XXXIV [Rabat 1986], s. 23-35).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 602-603 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.