İBNÜ’l-KATTÂN es-SEMENNÛDÎ

737’de (1336-37) dünyaya geldi. Takıyyüddin İbn Kādî Şühbe doğum tarihini 730 (1330) olarak zikretmiştir. Aslen Kahire ile Dimyat arasındaki Semennûd şehrindendir. Babası pamuk ticareti yaptığı için İbnü’l-Kattân diye tanındı. Şevkânî’nin el-Bedrü’ṭ-ṭâliʿ adlı eserinde (II, 226) nisbesinin Semhûdî şeklinde yazılması bir baskı hatası olmalıdır. İbnü’l-Mülakkın ve İmâdüddin Muhammed b. Hasan el-İsnevî’den usul ve fıkıh dersleri aldı. 750 (1349) yılında İbnü’l-Mülakkın’ın Şerḥu’l-Ḥâvî (Ḫulâṣatü’l-fetâvî fî teshîli esrâri’l-Ḥâvî) adlı eserini bizzat kendisinden dinleyerek yazdı. Şemseddin İbnü’s-Sâiğ ve Bahâeddin İbn Akīl gibi hocalardan kıraat tahsil etti. Özellikle İbn Akīl’in önem verdiği bir talebesi olan İbnü’l-Kattân, aynı zamanda hizmetinde bulunduğu bu hocasından Mâide sûresinin sonuna kadar tefsir dersleri aldı; usul, fıkıh ve diğer konularda faydalandı ve kızıyla evlendi. Bahâeddin Ebü’l-Bekā es-Sübkî ve oğlu Bedreddin es-Sübkî’nin ders halkalarına katıldı. Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed el-Bülbeysî’den Müslim’in Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’ini dinledi; aynı eseri kendisi de başkalarına okuttu. İbn Hacer el-Askalânî’nin kendisinden naklettiğine göre çok sayıda hadis dinlemiş, İbn Hacer’le birlikte bazı hocaların hadis derslerini takip etmiş, ancak bunları zaptetmemiştir. Sadreddin Muhammed b. Muhammed es-Seftî ve Ebû Bekir ed-Darîr gibi şahsiyetler kıraat ilminde İbn Kattân’dan istifade ettiler. İbn Hacer de ondan es-Sehl fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ adlı eserinin bir kısmı ile Cemʿu’ş-şeml’ini okuyup icâzet aldı; ayrıca Abdülgaffâr b. Abdülkerîm el-Kazvînî’nin Şâfiî fıkhına dair el-Ḥâvi’ṣ-ṣaġīr’ini okudu.

İbnü’l-Kattân çeşitli görevlerde bulunmuştur. Bedreddin el-Cezûlî tarafından Nil nehri kenarında inşa edilen medresede hocası İbn Akīl müderris olarak çalışırken kendisi de imamlık görevini üstlendi; 812 (1410) yılında Şeyhûniyye Medresesi’nde kıraat hocalığı yaptı, ayrıca muhtelif yerlerde ders okuttu ve fetva verdi. Ölümüne kadar devam eden kuvvetli hâfızası sayesinde pek çok şeyi ezberinde bulundurması sebebiyle Mısır’da devlet adamları kendisine itibar etmiştir. Hayatının son döneminde Celâleddin el-Bulkīnî’den boşalan Mısır kadılığı görevine getirildi ve ölünceye kadar bu görevini sürdürdü. İbnü’l-Kattân 813 yılı Şevval ayı sonlarında (Şubat 1411) vefat etti. İbn Hacer, İnbâʾü’l-ġumr’da ölüm tarihini zikrederken diğer kaynaklar gibi “şevval ayının sonları” demiş, el-Mecmaʿu’l-müʾesses’te ise “17 Ramazan” (13 Ocak) ifadesini kullanmıştır.

İbn Hacer, İbn Kādî Şühbe’ye göre fıkıh, Arap dili ve kıraat ilminde uzman olan İbnü’l-Kattân’ın ayrıca hesap ilmiyle uğraştığını, ancak hadis ilmi üzerinde durmadığını, kendisinin ilk hocası olduğunu, babası ile yakınlığı bulunduğundan babasının bazı işlerini ona vasiyet ettiğini, fakat bu vasiyeti yerine getirirken isabetli davranmadığını belirtmiştir. Onun dindar bir kişi olmadığı, ibaresinde bozukluklar ve avâmî ifadelerin yer aldığı da ileri sürülmüştür (Sehâvî, IX, 10).

Kıraat, fıkıh, hesap ve hendese gibi konularda eser kaleme aldığı belirtilen İbnü’l-Kattân’ın kaynaklarda adı geçen eserleri şunlardır: es-Sehl fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ, Besṭu’s-Sehl (bir önceki eserin müellif tarafından iki cilt olarak genişletilmesiyle meydana gelmiştir), Cemʿu’ş-şeml (ferâiz, hesap ve hendeseyle ilgilidir), Hâdi’ṭ-ṭarîḳayn (usûl-i fıkha dairdir), el-Meşrebü’l-henî fî şerḥi Muḫtaṣari’l-Müzenî, el-İḥsânü’l-ʿamîm fi’ntifâʿi’l-meyyiti bi’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm (ölünün ardından Kur’an okumaya dair olan eserde konuyla ilgili çeşitli hadis rivayetleri ve fıkhî görüşler bir araya getirilmiştir), Şerḥu’l-Elfiyye (İbn Mâlik’in eserinin dört cilt hacmindeki şerhidir), eẕ-Ẕeyl ʿalâ Ṭabaḳāti’ş-Şâfiʿiyye (İsnevî’ye ait eserin zeylidir).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2000 yılında İstanbul’da basılan 21. cildinde, 108-109 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.