https://islamansiklopedisi.org.tr/iskender-begum
Babası, Orta Hindistan’da Bopal (Fetihgarh) şehrinin kurucusu Afgan asıllı Dost Muhammed Han’ın ailesine mensup Nezir Muhammed Han’dır. Aynı aileden Nevvâb Gavs Muhammed’in kızı Kudsiyye Begüm’le evlenen Nezir Muhammed babasının ölümü üzerine Bopal’in idaresini eline aldı (1816). Nezir Muhammed’in 1820’de vefatıyla Bopal’in yönetimi İskender Begüm’e niyâbeten annesi Kudsiyye Begüm’e verildi. İskender Begüm 1835’te kuzeni Cihangir Muhammed’le evlendi. Annesinin nâiblikten çekilmek istememesi yüzünden Bopal’de iç karışıklıklar meydana geldi. Cihangir Muhammed, Kudsiyye Begüm’e karşı başlattığı mücadelede önce yenilgiye uğradıysa da daha sonra İngilizler’in yardımıyla Bopal nevvâblığını ele geçirdi (1837). İskender Begüm, 9 Aralık 1844’te kocası Cihangir’in ölümü üzerine idareyi ele aldı. Yirmi dört yıllık saltanatı sırasında Bopal’de reformlar yapmaya çalıştı. Aldığı malî tedbirlerle büyük yekün tutan borçları ödedi. Halkın, köylünün ve toprak sahiplerinin tepkisine yol açtığı ve suistimal konusu olduğu için vergilerin mültezimler tarafından tahsil edilmesi uygulamasını kaldırdı ve mültezimlik müessesesini lağvetti. Toprak sahipleriyle anlaşarak vergiyi kendisi toplattı. Ticaret ve el sanatlarındaki tekeli kaldırdığı gibi ilk defa Bopal’de resmî basının faaliyete geçmesini sağladı. Hukuk ve ziraat alanında da bazı düzenlemeler yaptı. Halk arasında dolaşarak şikâyetleri dinledi. Hint-İslâm kıyafetini İngiliz giyim tarzından aldığı unsurlarla zenginleştirirken Kraliçe Victoria gibi elbiselerinin üzerinde nişan ve madalyonlarını taşıdı.
1857’de Hindistan’daki Sipahi ayaklanması sırasında İngiltere’nin yanında yer alan İskender Begüm askerlerinin harekete katılmasını engelledi, ayrıca İngiliz askerlerini daha güvenli bölgelere naklettirdi. Bu tavrı sebebiyle ayaklanmanın ardından İngilizler tarafından özel nişan ve madalyalarla mükâfatlandırıldı. Hindistan’da İngiliz hâkimiyeti yayılıp yerleştikçe birçok devlet ve racalık zarar görürken kendisi İngilizler’i destekleyerek Bopal topraklarını genişletti.
1863-1864’te hac farîzasını yerine getirmek üzere Mekke’ye giden İskender Begüm, ülkesine döndükten sonra tahttan çekilerek yönetimi kızı Şah Cihan’a bıraktı. 30 Ekim 1868’de vefat etti ve Râhatefzâ bahçesine defnedildi. Bopal’in en meşhur kadın nâibi olan İskender Begüm zeki, kültürlü ve ileri görüşlü bir idareciydi. Devlet yönetimini başarıyla sürdürdüğü gibi çok sayıda okul ve teknik enstitü kurmuştur. Bopal’de İngiliz nüfuzunun yerleşmesinde de önemli rol oynamıştır. Ayrıca hac yolculuğunu anlattığı bir seyahatnâmesi vardır. Eser, Willoughby-Osborne tarafından A Pilgrimage to Mecca adıyla İngilizce’ye çevrilmiştir (Calcutta 1906).
BİBLİYOGRAFYA
İskender Begüm, A Pilgrimage to Mecca (trc. E. L. Willoughby-Osborne), Calcutta 1906.
Bahriye Üçok, “Hindistan’da Bhopal Devleti’nde Bir Nâibe ve Üç Kadın Hükümdar”, TTK Bildiriler, VII (1972), I, 448-449.
Kabir Kausar – Inamul Kabir, Biographical Dictionary of Prominent Muslim Ladies, New Delhi 1982, s. 336-337.
Kehhâle, Aʿlâmü’n-nisâʾ, II, 200-202.
U. Yaduvansh, “Administrative System of Bhopal under Nawab Sikandar Begum (1844-1868)”, IC, XLI/4 (1967), s. 203-232.
Abida Sultan, “The Begums of Bhopal”, History Today, XXX, London 1980, s. 33 vd.
T. W. Arnold, “Bhopâl”, İA, II, 595.
A. S. Bazmee Ansari, “Bhōpāl”, EI2 (İng.), I, 1195-1196.
Enver Konukçu, “Bopal”, DİA, VI, 283, 284.
