JUYNBOLL, Gualtherus Hendrik Albert

20 Ekim 1935 tarihinde Leiden’de doğdu. İlk adı Gautier ve Gual şeklinde de yazılır. Theodorus Willem Johannes Juynboll’den (ö. 1861) itibaren Doğu araştırmalarıyla tanınan köklü bir ailenin son üyesidir. Aileden miras kalan kütüphanenin de etkisiyle 1956’da Leiden Üniversitesi’nde Arapça ve İbrânîce öğrenimine başladı. Bu dönemde, daha sonra doktora tezini danışmanlığında bitireceği hocası Jan Brugman’ın isteğiyle Concordance’ın tamamlanmasında görev alan öğrenciler arasında yer aldı. En önemli eseri olan Encyclopedia of Canonical Ḥadīth’i kendisine dayanarak hazırladığı Mizzî’nin Tuḥfetü’l-eşrâf’ı ile de bu sırada karşılaştı. Öğrencilik yıllarında zamanının önemli bir kısmını Leiden Üniversitesi Kütüphanesi Doğu Eserleri okuma odasında geçiriyordu ve altı ay süreyle Doğu yazmaları ve dergileri bölümünde yöneticilik görevini üstlenmişti. Bu görevi esnasında, ziyaretçilere kapalı olan bölümlerde alanıyla ilgili kitaplara ulaşma imkânı buldu.

Modern Mısır’da hadis literatürü etrafında yapılan tartışmaları incelediği doktora tezi için bir yıl Kahire’de kaldı. Doktorasını Leiden’de 1969’da tamamladı, ardından eşiyle birlikte Amerika Birleşik Devletleri’ne gidip California Üniversitesi’nde ders verdi. Buradaki işine son verilince İngiltere’ye geçti; 1974-1985 yılları arasında Exeter Üniversitesi’nde görev yaptı. Hadis araştırmaları üzerinde yoğunlaşmaya karar vermesi de bu üniversitede ders verdiği döneme rastlar. Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere’de çalıştığı sırada tatillerde Leiden Üniversitesi Kütüphanesi’nde araştırmalar yapıyordu. 1985’te Hollanda’ya döndü ve herhangi bir üniversiteye intisap etmeden hayatının sonuna kadar çalışmalarını bu kütüphanede sürdürdü. Sahip olduğu bilgilerin nihaî noktası kabul ettiği, Kütüb-i Sitte’deki râvileri ve isnadlarını incelediği Encyclopedia of Canonical Ḥadīth adlı ansiklopedik eserinin ardından yeni bir çalışma yayımlayamadı. Uzun süre sağlık problemleri yaşayan Juynboll 19 Aralık 2010’da Leiden’de öldü. Kütüphanesinin büyük bir kısmı Juynboll Vakfı tarafından Leiden Üniversitesi Kütüphanesi’ne bağışlanmış, 2011 yılında Juynboll’ün anısına aynı üniversite tarafından uluslararası bir sempozyum düzenlenmiştir.

Juynboll akademik çalışmalarının amacını, “Eğer İslâm’ı bildiğimiz şekliyle icat eden Muhammed değilse -ki bu, Ignaz Goldziher’in bir asır öncesine ait eseri Muhammedanische Studien’inden itibaren bilinen bir şeydir- bundan kimin sorumlu olduğunu bulma” şeklinde dile getirmiştir (My Days in the Oriental Reading Room, s. 17). Hadislere karşı olan merakının Goldziher’in eseriyle birlikte başladığını söyleyen Juynboll’ün bu ilgisi bütün akademik hayatı boyunca devam etmiştir. Goldziher’in hadislerin büyük kısmının İslâm toplumunun sonraki asırlarında görülen gelişmeleri yansıttığı (uydurma olduğu) şeklindeki iddiasından hareketle bir hadisin ne zaman, nerede ve kimin tarafından söylendiği sorularına özellikle isnadlardan hareketle cevap bulmaya çalışmıştır.

Juynboll’ün isnad incelemesinin merkezinde hadislerin uydurulmasında sorumlu kabul ettiği müşterek râviler bulunmaktadır. İsnadların ilk defa kendilerinden birçok tarike ayrıldığı ortak râvilerin, isnadlarında yer aldıkları hadisleri uydurduğu iddiasını şarkiyatçı literatüründe bir teori haline getiren J. Schacht ise de, bugün söz konusu teori öncelikle Juynboll’le birlikte anılmaktadır. Zira Juynboll bu yöntemi ilk olarak Muslim Tradition adlı kitabında uygulamış, ardından makalelerinin çoğunu ve son kitabını bu yöntemin uygulanması ve geliştirilmesine ayırmıştır. Müşterek râvi yöntemi bağlamında onun tarafından ortaya konan kısmî müşterek râvi (partial common link), görünüşte müşterek râvi (seeming common link), tek râvili tarik (single strand), örümcek (spider), dalış (diving/dive) gibi terimlerin yanı sıra Schacht’ın geliştirdiği isnadların yayılması (spread of isnāds) kavramı çalışmalarında çok sık geçmektedir. Juynboll ayrıca müşterek râvilerin müslüman âlimler tarafından farkedildiğini, onların bu râviler için hadis literatüründe “medâr” kelimesini kullandığını iddia etmiştir. Kullandığı terimler ve yöntemiyle ilgili olarak kendisine yöneltilen eleştirileri dikkate almayan ve bunlara doğrudan cevap vermeyen Juynboll’ün akademik hayatı boyunca iddialarında görülen değişiklikler uyguladığı teoriyi yine kendisine ait bazı ilâvelerle geliştirmekten ibaret kalmıştır.

İsnad analiziyle meşgul olmasının kaçınılmaz sonucu olarak ricâl literatürüyle de ilgilenen Juynboll, bu literatürde biyografileri yer alan birçok râvinin aslında sahte isnadlar oluşturmak amacıyla uydurulmuş isimler olduğu kanaatindedir. Bu bağlamda üzerinde durduğu bir iddia da isnadlarda ittisâli sağlamak için yaş hilesine başvurularak râvilerin daha uzun yaşamış gibi gösterildiği yolundadır. Birçok çalışmasında dile getirdiği bu iddiası için “The Role of Mu‘ammarūn in the Early Development of the Isnād” adıyla bir makale yazmış (WZKM, sy. 81 [1991], s. 155-175), The Encyclopaedia of Islam’da yer alan “Muʿammar” maddesinde de söz konusu görüşlerini tekrarlamıştır.

Juynboll hadisle ilgili incelemelerini isnadla sınırlamış ve birtakım metin farklılıklarına temas etmek dışında hadis varyantları arasında metin mukayesesi / muâraza yapmamıştır. Kendisine yöneltilen en önemli eleştiriler bunun üzerinde yoğunlaşmaktadır. Zira hadis metinlerini incelemelerine dahil etmemesi sebebiyle, isnad uydurup onu sahte bir metinle desteklemenin iddia edildiği kadar kolay olmadığı gerçeğinin farkına varamamıştır. Metinleri ihmal etmesinin en önemli sebeplerinden biri muhtemelen, Mizzî’nin hadis metinlerinin tamamını içermeyen Tuḥfetü’l-eşrâf’ını çalışmalarına temel almasıdır. Esasen Juynboll, incelediği hadislerin bütün isnadlarını bir araya getirme konusunda da yeterince titiz değildir. Her ne kadar Kütüb-i Sitte öncesi eserlerden Abdürrezzâk es-San‘ânî ve İbn Ebû Şeybe’nin el-Muṣannef’leriyle Ahmed b. Hanbel’in el-Müsned’ini kullansa da Kütüb-i Sitte sonrasındaki eserlerde geçen isnadları Şu‘be b. Haccâc’la ilgili makalesi gibi birkaç istisna dışında çalışmalarına dahil etmemiştir.

Eserleri. 1. The Authenticity of the Tradition Literature: Discussions in Modern Egypt (Leiden 1969). Yazarın doktora tezi olup Salih Özer tarafından Modern Mısır’da Hadis Tartışmaları adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir (Ankara 2000).

2. Muslim Tradition: Studies in Chronology, Provenance and Authorship of Early Ḥadīth (Cambridge 1983, 1985). Müşterek râvi teorisi dahil olmak üzere birçoğu, daha sonraki çalışmalarında ileri sürdüğü iddialara temel teşkil eden görüşlerinin yer aldığı kitabı Salih Özer Türkçe’ye Hadis Tarihinin Yeniden İnşâsı adıyla çevirmiştir.

3. Studies on the Origins and Uses of Islamic Hadīth (Aldershot 1996). Yazarın 1971-1994 yılları arasında yayımlanmış on bir makalesini ihtiva etmektedir.

4. Encyclopedia of Canonical Ḥadīth (Leiden 2007). Juynboll’ün bu hacimli kitabı bir hadis ansiklopedisi olmaktan çok müşterek râviler ansiklopedisidir. Râvi isimlerine göre alfabetik olarak hazırlanmış olan bu eserde müellif, müşterek râvilerin isimleri altında uydurduklarını iddia ettiği Kütüb-i Sitte hadislerini sıralamıştır.

Juynboll’ün tamamına yakını Türkçe’ye çevrilmiş başlıca makaleleri de şunlardır: “The Hadith in the Discussion on Birth-Control” (Actas IV congresso de estudos árabes e islâmicos, Coimbra-Lisboa 1 a 8 de Setembro de 1968, ed. António Dias Farinha, Leiden 1971, s. 373-379); “Aḥmad Muḥammad Shākir (1892-1958) and his Edition of Ibn Ḥanbal’s Musnad” (Isl., XLIX/2 [1972], s. 221-247); “The Date of Great Fitna” (Arabica, XX/2 [1973], s. 142-159; trc. Mustafa Ertürk, “İslâm’da İlk Büyük Siyasî Fitnenin Tarihi”, Oryantalistik Hadis Araştırmaları: Makaleler, Ankara 2001, s. 39-58); “The Qurrā’ in Early Islamic History” (JESHO, XVI/2-3 [1973], s. 113-129; trc. Yusuf Alemdar, “İlk Devir İslâm Tarihinde Kurrâ Kavramı”, Nüsha, III/11 [2003], s. 139-152); “The Position of Qur’ān Recitation in Early Islam” (JSS, XIX/2 [1974], s. 240-252; trc. Yusuf Alemdar, “İslâm’ın İlk Döneminde Kur’an Kıraatı [=Okuma]nın Durumu”, Nüsha, IV/12 [2004], s. 77-88); “The Qur’ān Reciter on the Battlefield and Concomitant Issues” (ZDMG, CXXV/1 [1975], s. 11-27); “Dyeing the Hair and Beard in Early Islam: A Ḥadīth-analytical Study” (Arabica, XXXIII/1, Leiden 1986, s. 49-75); “Some New Ideas on the Development of Sunna as a Technical Term in Early Islam” (Jerusalem Studies in Arabic and Islam, X [1987], s. 97-188); “Some Isnād-Analytical Methods Illustrated on the Basis of Several Woman-Demeaning Sayings from Hadīth Literature” (el-Qantara, X/2 [1989], s. 343-383; trc. Salih Özer, “İsnad Analiz Metotları: Kadın Karşıtı Birkaç Rivayet Örneği”, İsnad Analiz Yöntemleri, Ankara 2005, s. 59-97); “The Role of Mu‘ammarūn in the Early Development of the Isnād” (WZKM, sy. 81 [1991], s. 155-175; trc. Mustafa Ertürk, “İsnadların İlk Şekillenmesinde Muammerûnun Rolü”, Oryantalistik Hadis Araştırmaları: Makaleler, Ankara 2001, s. 121-142); “Some Notes on Islam’s First Fuqahā’ Distilled from Early Hadīth Literature” (Arabica, XXXIX/3 [1992], s. 287-314; trc. Rahile Yılmaz, “Erken Dönem Hadîs Literatüründen Hareketle İlk Fukahâ Hakkında Bazı Mülâhazalar”, Hadis Tetkikleri Dergisi, VII/1 [2009], s. 121-144); “Nāfi‘, the Mawlā of Ibn ‘Umar, and His Position in Muslim Hadīth Literature” (Isl., LXX/2 [1993], s. 207-244; trc. Salih Özer, “İbn Ömer’in Azadlı Kölesi Nâfi ve Onun Hadis Literatüründeki Yeri”, İsnad Analiz Yöntemleri, Ankara 2005, s. 99-139); “Early Islamic Society as Reflected in its Use of Isnāds” (Le Muséon, CVII/1-2, Louvain 1994, s. 151-194; trc. Mustafa Ertürk, “İlk Devir İslam Toplumunun İsnad Kullanma Yöntemleri”, Oryantalistik Hadis Araştırmaları: Makaleler, Ankara 2001, s. 71-119); “Shu‘ba b. al-Ḥajjāj (d. 160/776) and his Position among the Traditionists of Baṣra” (Le Muséon, CXI/1-2 [1998], s. 187-226); “(Re-) Appraisal of Some Technical Terms in Hadīth Science” (Islamic Law and Society, VIII/3 [2001], s. 303-349; trc. Salih Özer, “Hadis İlmindeki Kimi Terimlerin [Yeniden] Değerlendirilmesi”, İsnad Analiz Yöntemleri, Ankara 2005, s. 141-190). Juynboll bunların dışında The Encyclopaedia of Islam’a birçok madde yazmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 692-693 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.