KANDEHÂRÎ, Habîbullah

Kandehar’da doğdu. Burada bulunan âlimlerden özellikle Mevlevî Ahmed Kandehârî’den öğrenim gördü. Ardından İran ve Arap ülkelerine seyahat ederek bilgisini geliştirdi. Kandehar’a döndükten sonra Nakşibendî tarikatı şeyhlerinden Fakīrullah Şikârpûrî’ye intisap ederek hayatını öğretim ve eser yazmakla geçirdi. Çevresinde Üstâdıkül ve Muhakkık Kandehârî gibi unvanlarla şöhret buldu. Kandehârî, Ahmed Şehîd ve İsmâil Şehîd’in tarîkat-ı Muhammediyye diye bilinen cihad hareketine ilgi duydu ve Sihler’e karşı cihad hareketi başlatmak üzere 1826 yılında İsmâil Şehîd ile birlikte Kâbil’e gitti. Ayrıca Horasan, Buhara ve Hindistan çevresindeki âlimlerle ilişki kurdu ve onlar arasında itibar kazandı. Bundan dolayı eserleri buralarda ve özellikle Hindistan’da geniş ölçüde yayıldı. Bu arada çok sayıda öğrenci yetiştirdi. Pencap’taki ilmî çevrelerde ünlü olan Mevlânâ Ahmed Gaznevî, Kandehârî’nin talebelerindendir. Habîbullah Kandehârî 1265 yılı Ramazanında (Ağustos 1849) vefat etti ve Kandehar’da defnedildi.

Eserleri. Kandehârî’nin İslâmî ilimler, tarih, felsefe ve matematik gibi konularda Arapça, Farsça ve Peştu dilinde tesbit edilebilen kırk kadar eseri vardır. Naḳdü’s̱-s̱iḳāt fî tezyîfi’l-mevżûʿât ve Kitâbü’ş-Şevâriḳ hadisle, ʿAdemü tekfîri ehli’l-ḳıble kelâmla, Muġtenimü’l-ḥuṣûl fî ʿilmi’l-uṣûl usul-i fıkıhla ilgilidir. Kitâb-ı Vaḥdetü’l-vücûd ve vaḥdetü’ş-şühûd, Risâle-i Tefekkür, Risâle-i Ṣabr ve Şükr, Risâle-i Âfât ve Aḳsâm-ı Ġurûr, Ḫuṭab ve Mevâʿiẓ tasavvuf ve ahlâk konusunda Farsça yazılmış eserleridir. Müellif, Harîrî’nin el-Maḳāmât’ını da Tercüme-i Maḳāmât-ı Ḥarîrî adıyla Farsça’ya çevirmiştir. Ayrıca Risâle-i Tevârîḫ-i Vefeyât-ı Ricâl-i Maʿrûf-i İslâm ile 1252 (1836) yılına kadar İslâm halife ve hükümdarlarından bahseden Ebcedü’t-tevârîḫ adlı eserleri bulunmaktadır. Tenḳīḥu Tehâfüti’l-felâsife, Lisânü’l-mîzân ve Kitâbü Ḫulâṣati’l-Mîzân felsefe ve mantığa, Münteḫabu Taḥrîr-i Öḳlîdis, Tercüme-i Taḥrîr-i Öḳlîdis, Riyâżü’l-mühendisîn, Risâle-i Taḥḳīḳ-i Semt-i Ḳıble ise geometriye dairdir (eserlerinin bir listesi ve yazma nüshaları için bk. UDMİ, VII, 889-890).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2001 yılında İstanbul’da basılan 24. cildinde, 294 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.