KÜRDÎ

Kürdî Perdesi. Türk mûsikisi ses sistemi içinde orta sekizlinin yirminci perdesi olan sesin adıdır. Bûselik perdesine (si) bir küçük mücennep bemolü veya dügâh perdesine (la) bir bakiye diyezi ya da çârgâh perdesine (do) bir tanînî bemolü konularak elde edilir ve gösterilir.


Pest sekizlide kaba kürdî, tiz sekizlide sünbüle, en tiz sekizlide tiz sünbüle adını alan kürdî perdesi klasik ebced ve Abdülbâki Nâsır Dede’nin nota sisteminde ٮٮ, Kutbünnâyî Osman Dede nota sisteminde كو, Kantemiroğlu notasında هـ harfleriyle, Hamparsum Limonciyan notasında ise kürdî ve dik-kürdî perdelerini ifade etmek üzere şekliyle gösterilmiştir.

Kürdî Makamı. Dügâh perdesinde karar kılan makamlardan olup dügâh perdesindeki kürdî dörtlüsüne nevâ perdesinde bûselik beşlisinin eklenmesinden meydana gelmiştir:


Nota yazımında donanımına si için küçük mücennep bemolü yazılan, çıkıcı veya bazan çıkıcı-inici bir seyir takip eden bu makamın güçlüsü nevâ, yedeni ise rast perdesidir. Ancak zaman zaman bakiye diyezli sol (nîm-zirgüle) perdesi de yeden olarak kullanılmıştır.

Kürdî makamı seyrinde çârgâhta çârgâhlı, kürdîde çeşnisiz ve rastta bûselikli asma kararlar yapılabilir. Rast perdesindeki asma karar nihâvend makamına küçük bir geçkidir. Bu geçki esnasında küçük mücennep bemollü mi perdesi de (nîm-hisar) seyre katılırsa nihâvend dizisinin altı sesi kullanılmış olur. Ancak bu durumda nîm-hisar perdesinin terkedilmesinden sonra tekrar ana diziye dönmek gerektiği de unutulmamalıdır.

Dügâh perdesindeki kürdî dörtlüsünün simetrik olarak tiz durak üzerine göçürülmesiyle genişleyen ve bunun sonucu olarak nevâ perdesi üzerinde birinci şekil bir bûselik dizisi oluşan kürdî makamının seyrine durak veya güçlü civarından başlanır. Diziyi meydana getiren çeşnilerde karışık olarak gezinildikten sonra makamın güçlüsü olan nevâ perdesinde bûselikli yarım karar yapılır. Ardından yine karışık gezinilip diğer asma kararlar gösterilerek ve istenirse genişlemiş bölgede de dolaşılarak kürdî dizisiyle dügâhta tam karar yapılır:


Kürdî makamı, kendi tabii seyir yeri olan dügâh perdesinde çok az kullanılmış olup bu makamla bestelenmiş eserlerde ana diziye sadık kalınmadığı ve özellikle güçlü üzerindeki beşli veya çeşninin sürekli değiştiği görülmektedir. Öte yandan kürdî dizisinin rast perdesindeki şeddi olan kürdili-hicazkâr makamının bir çeşidinin ise çok kullanıldığı ve dizisine oldukça sadık kaldığı gözlenmektedir. Ayrıca Türk mûsikisinde sonu kürdî dörtlüsü, beşlisi veya dizisiyle karar eden birçok birleşik makam grubu mevcuttur.

Hâfız Rifat Süleyman Efendi’nin muhammes usulünde, “Kāmetin serv-i sehîdir ârızın berg-i çemen”; Tab‘î Mustafa Efendi’nin hafif usulünde, “Dâğ-ı dilimi saklar iken yâre açıldı” mısralarıyla başlayan besteleri; Hacı Fâik Bey’in, “Güzelsin bî-bedelsin nâz-perversin dilârâsın” mısraı ile başlayan ağır semâisiyle yine Tab‘î Mustafa Efendi’nin, “Sayd eyleyince berâ-yı rûh-i gülgûn” mısraıyla başlayan yürük semâisi bu makamın en güzel örneklerindendir. Bu makamın dinî mûsikide çok az kullanılmış olması dikkat çekicidir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2002 yılında Ankara’da basılan 26. cildinde, 563-564 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.