KUŞÇU, M. Kemal

İstanbul’da İmrahor semtinde doğdu. Babası aslen Isparta’nın Bürcüz köyünden askerî tabip ve Mevlevî tarikatı müntesibi İsmâil Bey, annesi İmrahor Sünbülî Tekkesi şeyhi Vahyî Efendi’nin kız kardeşinin kızı Hasene Necmiye Hanım’dır. İlk eğitimini çocukluğunun geçtiği tekke çevresinde aldı. Koca Mustafa Paşa Rüşdiyesi’ni bitirdikten sonra girdiği Kuleli Askerî Lisesi’nden 2 Şubat 1918 tarihinde mezun oldu ve mülâzım rütbesiyle Otomobil Taburu’nda göreve başladı. Mühendishâne-yi Hümâyun’da başladığı, ancak I. Dünya Savaşı, Mütareke ve Millî Mücadele yılları sebebiyle kesintiye uğrayan mühendislik tahsiline Fen ve Tatbikat Mektebi’nde devam etti, imtihanı kazanarak gittiği Paris’te İstihkam Okulu’nda öğrenimini tamamladı (1918-1921). 15 Şubat 1921’de Anadolu’ya geçerek Sivas’ta Millî Mücadele’ye katıldı. İstanbul’la irtibatı sağlamak üzere Erkân-ı Harbiyye-yi Umûmiyye’ye bağlı olarak kurulan gizli Askerî Polis Teşkilâtı’nın faaliyetlerine iştirak etti. 9 Eylül 1922’de İzmir’e giren ilk süvari birliklerinin içinde yer aldı. 1946’da albay oldu. Ayrıca Fen Mektebi’nde istihkâm ve tahkimat dersleri okuttu, 1 Ağustos 1949’da İstihkâm Okulu başöğretmenliğine getirildi.

1 Temmuz 1950’de tayin edildiği Genelkurmay İstihkâm Dairesi Tahkimat Engelleme ve Yol İşleri Grup Başkanlığı’ndan 11 Ekim 1952 tarihinde kendi isteğiyle emekliye ayrıldı. Emeklilik yıllarını tercüme ve telif çalışmalarıyla geçirdi. Meryem Cemile’den yaptığı tercümedeki bazı ifadelerin laikliğe aykırı olduğu gerekçesiyle hakkında açılan davanın süreci tamamlanmadan ramazan ayının ilk günü akşamı (22 Kasım 1968) İstanbul’da Yeşilköy semtindeki evinde geçirdiği bir kalp krizi sonucu vefat etti, ertesi gün cenaze namazı Aksaray Vâlide Camii’nde kılındıktan sonra Kozlu Mezarlığı’na defnedildi. İstiklâl madalyası sahibiydi.

Dile kabiliyetli ve okumaya yazmaya meraklı olan Kuşçu gençliğinde biraz Arapça, Farsça ve Fransızca öğrenmişti. Daha sonra gönderildiği Paris’te Fransızca’sını geliştirmiş, ayrıca İngilizce öğrenmiştir. Bu sırada tuttuğu günlükleri Fransızca’dır. Emeklilik yıllarında Arapça’ya yeniden eğilmiş, Muhammed Hamîdullah’ın Urdu dilindeki eserlerini Türkçe’ye çevirmek için Urduca öğrenmiştir. İlim Yayma Cemiyeti’nde görev almış, cemiyet bünyesinde üniversite ve İmam-Hatip Okulu talebelerine özellikle İngilizce dersleri vermiştir.

İmrahor Tekkesi yöresinde yetişmiş bir asker olarak dindar, mücadeleci ve disiplinliydi. Emekli olmadan önce Nakşî şeyhi Abdülaziz Bekkine’nin çevresine dahil olmuş, burada muhafazakâr ve mütedeyyin birçok aydınla tanışmış, hayatının sonuna kadar bunlarla münasebetlerini sürdürmüştür. Yakınlarının anlattığına göre olumsuz dinî politikalar ve ihmaller karşısında pasif fakat ısrarlı direnişten yana idi. Bu tavrı emeklilik sonrasında yürüttüğü yoğun tercüme faaliyetlerinin, gazete ve dergi yazılarının, İslâmiyet’i, İslâm dünyasını ve Türk geleneklerini ısrarla savunmasının kaynağı gibi görünmektedir. Kemal Kuşçu’nun tercüme ettiği dinî eserler, dilinin ve üslûbunun güzelliğiyle diğer tercümeler arasında kendini hemen belli eden bir seviye göstermektedir. Özellikle aralarında şahsî dostlukların kurulduğu Muhammed Hamîdullah’ın eserlerinin Türkçe’ye kazandırılmasında gösterdiği çaba ve başarı anılmaya değer niteliktedir.

Kemal Kuşçu, dindar zümre içinde yabancı dil bilenlerin ve yabancı basını takip edenlerin çok sınırlı olduğu bir dönemde Avrupa basınını, Hindistan ve Pakistan gazete ve dergilerini Türkiye’nin İslâm dünyası ile ilişkileri, İslâm’ın uyanışı, yeni dinî hareketler ve millî kültür merkezli olarak takip etmiş, Türk basınında çıkan İslâm aleyhtarı yazılara cevap vermiştir. Bugüne intikal eden evrakı arasında yayımlanmamış bu türden birçok yazı ve tercümesi bulunmaktadır.

Çevirileri: Muhammed Hamîdullah’tan yaptığı çeviriler: Hukuk İlmine İslâmın Mühim Yardımları (İstanbul 1958); İslâma Giriş (Introduction to Islam’ın çevirisi, İstanbul 1961); İslâmda Devlet İdaresi (The Muslim Conduct of State’ın çevirisi, İstanbul 1963); İmam-ı Azam ve Eseri (İstanbul 1963); İslâm Fıkhı ve Roma Hukuku (İstanbul 1964); Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahifa-i Hemmam İbn Münebbih (Hemmâm b. Münebbih eṣ-Ṣaḥîfetü’ṣ-Ṣaḥîḥa tercümesi, İstanbul 1967); İslâm Hukuku Etüdleri (İslâmın Hukuk İlmine Yardımları, İslâm Fıkhı ve Roma Hukuku, İmam-ı Azam ve Eseri başlıklı tercümelerin birlikte baskısı, İstanbul 1984). Diğer çevirileri: Din Niçin Lâzımdır? (Seyyid Zaferü’l-Hasan’dan, İstanbul 1960); İslâmın Prensipleri (Muhammed Abdülalîm Sıddîkî el-Kādirî’den, İstanbul 1960); Hakikî Saadet Yolu (Muhammed Abdülalîm Sıddîkî el-Kādirî’den, İstanbul 1961 [?]); Komünizme Karşı İslâm (Muhammed Fazlurrahman Ansarî’den, İstanbul 1961); Batı Materyalizmi Karşısında İslâm (Meryem Cemile’den, I-II, İstanbul 1962, 1965, 1967, 1976; ikinci cilt Garb Materyalizmi Karşısında İslâm adıyla); İslâmda Siyasî Düşünce ve İdare Üzerine Araştırmalar (Harun Han Şirvanî’den, İstanbul 1965); İlimden Felsefeden Dine (M. Fazlurrahman Ansarî’den, İstanbul 1967).

Ayrıca bazı yazı ve tercümeleri İslâm, Türk Düşüncesi, Sebilürreşad, İslâmın İlk Emri Oku, Tohum, Fetih, Hilâl, Sönmez, Yeni İstiklâl ve Havadis gibi dergi ve gazetelerde yayımlanmış, bir kısım yazılarında Ali Murad, Hüdayi Sertdemir, Nidai Özdemir takma adlarını kullanmıştır. Kemal Kuşçu’nun biri Fransızca olmak üzere üç defter halindeki Fransızca günlükleri, Muhammed Hamîdullah başta olmak üzere yayıncılar, gazete ve dergi yöneticileriyle mektuplaşmaları ve fotoğraflarıyla bazı özel evrakı çocuklarındadır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 95-97 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.