https://islamansiklopedisi.org.tr/lazarus-yafeh-hava
6 Mayıs 1930’da Almanya’da Wiesbaden’da doğdu. Babası, Wiesbaden yahudi cemaatinin son liberal dinî lideri Rabbi Paul (Pinhas) Lazarus’tur. 1939’da aile Filistin’e göç edince orta ve üniversite tahsilini Hayfa’da yaptı. Alman yahudileri tarafından kurulan özel bir okulda (Ha-Bet Ha-Sefer Ha-Reali) tahsil gördükten sonra 1950’de Hayfa Eğitim Koleji’nden mezun oldu. 1954’te İsrailli eğitimci yazar Immanuel Yafeh ile evlendi. Kudüs İbrânî Üniversitesi’nde lisans (1953) ve yüksek lisans öğrenimini tamamladı (1958). 1965’te aynı üniversitenin İslâm ve Ortadoğu Araştırmaları Bölümü’nde David Hartwig Baneth’in danışmanlığında Gazzâlî üzerine hazırladığı teziyle (Ofyam ha-sifruti şel kitve Algazali: Mehkarim bi-leşono şel Algazali) doktor unvanı aldı. 1966 yılından itibaren aynı bölümde önce okutman, ardından doçent (1973) ve profesör (1980) olarak görev yaptı. Harvard (1965-1966, 1994), Oxford (1980, 1985) ve Princeton (1991) gibi itibarlı üniversitelerde misafir araştırmacı olarak bulundu. Amerikan reformist yahudi teşkilâtının din adamı yetiştirme merkezi olan Hebrew Union College 1993’te kendisine fahrî doktor unvanı verdi.
Lazarus-Yafeh’nin başlıca araştırma konuları İslâm dini ve kültürü, müslüman, yahudi, hıristiyan polemikleri ve Ortaçağ müslüman âlimlerinin Kitâb-ı Mukaddes’le ilgili eleştirileridir. Yazılarında Yahudilik ve Hıristiyanlığın erken dönemde İslâm üzerinde ve aynı şekilde İslâm’ın da özellikle Yahudilik üzerindeki etkisini inceledi, bu etkileşimi farklı yönlerden ortaya koymaya çalıştı. İslâm’ın yabancı dinî unsurları İslâmlaştırma gücünü ve bu dinin son derece güçlü ve tâviz vermez bir monoteizmi temsil ettiğini vurgulamakla birlikte, Ernest Gellner’ın yüksek İslâm-halk İslâm’ı biçimindeki ayırımına benzer şekilde (dinlerdeki havas-avam ayırımına ilk defa Bîrûnî işaret etmiştir) popüler İslâm’ın her zaman bu ideale ulaşamadığını, önceki/yerel inanç ve ritüelleri bünyesinde barındırdığını ileri sürdü (Some Religious Aspects of Islam, s. xi-xii). Kitâb-ı Mukaddes’in müslümanlar tarafından tenkidi geleneğiyle ilgili çalışmalarında ise Ortaçağ müslüman âlimlerinin rabbânî ve hıristiyanî kaynakların yanı sıra İslâm öncesi pagan, gnostik vb. heretik görüşleri de kullandığını, böylece antik gelenekle modern Avrupa eleştiri geleneği arasında aracılık rolü üstlendiğini belirtti. Ayrıca önemli bir tesbit olarak müslüman eleştiri geleneği içinde bazı kayıp yahudi malzemenin de bulunabileceğine işaret etti (Intertwined Worlds of Islam, s. xi). 6 Eylül 1998’de Kudüs’te ölen Lazarus-Yafeh, İslâm dininin farklı yönleri ve bilhassa Yahudilik’le münasebetine dair İngilizce ve İbrânîce kaleme aldığı kitapların yanı sıra çok sayıda makale yazmıştır.
Eserleri. 1. Studies in al-Ghazzali (Jerusalem 1975; İbrânîce baskı: Ofyam ha-sifruti şel kitve Algazali: Mehkarim bi-leşono şel Algazali, Yeruşalayim 1965). Lazarus, doktora tezine dayanan bu çalışmasında Gazzâlî’ye ait eserlerin edebî yönünü ele almaktadır.
2. Some Religious Aspects of Islam: A Collection of Articles (Leiden 1981). Müellifin 1970-1977 yıllarında çeşitli dergilerde İbrânîce ve İngilizce olarak yayımlanmış makalelerinden oluşan bu eserinde Ömer el-Hattâb’ın İslâm’ın Pavlus’u olup olmadığı, haccın dinî diyalektiği, müslümanların dinî bayramları, İslâm’da dinî kurtuluş kavramı, Kudüs’ün İslâm’daki kutsiyeti, Yahudilik ve İslâm arasındaki etkileşimin bazı yönleri, Ezher ulemâsının çağdaş dinî düşünceleri, Kâbe ve hacca yönelik modern müslüman anlayışı gibi konular bulunmaktadır.
3. Intertwined Worlds: Medieval Islam and Bible Criticism (Princeton 1992; İbrânîce baskı: ‘Olamot şezurim: bikoret ha-Mikra ha-Muslemit bi-Yeme ha-benayim, Yeruşalayim 1998). Lazarus’un en önemli çalışması olup 1993 İsrail Oryantal Çalışmaları ödülüne lâyık görülmüştür. Eserde müslüman âlimlerin Kitâb-ı Mukaddes eleştirisi, Ezra-Üzeyir ilişkisi, Hz. Muhammed’in müjdelenmesi ve Kitâb-ı Mukaddes’in Arapça çevirileri vb. konular ele alınmaktadır.
4. Sofrim Muslemim ‘al Yehudim ve-Yahadut: ha-Yehudim be-kerev şekhenehem ha-Muslemim (Yeruşalayim 1996). Müslüman âlimlerin Yahudilik ve yahudilerle ilgili görüşlerine dair İbrânîce bir çalışmadır.
5. The Majlis: Interreligious Encounters in Medieval Islam (ed. H. Lazarus-Yafeh v.dğr., Wiesbaden 1999). Eserde Ortaçağ müslüman meclislerindeki dinler arası tartışma ve münazaralar farklı yönleriyle anlatılmaktadır.
6. Perakim be-toldot ha-’Arvim ve ha-Islam (Tel Aviv 1967). Arap ve İslâm tarihi üzerine yapılmış bir çalışma olup İbrânîce yazılmıştır.
Lazarus’un başlıca makaleleri de şunlardır: “An Inquiry into Arab Education” (Asian and African Studies, sy. 8 [Jerusalem 1972], s. 1-19); “Some Notes on the Relationship Between Jews and Christians under Muslim Rule” (Immanuel, sy. 5 [Windhoek 1975], s. 85-93); “Some Halakhic Differences Between Judaism and Islam” (Tarbiz [Yeruşalayim, January 1982], s. 207-225); “Contemporary Fundamentalism: Judaism, Christianity, Islam” (The Jerusalem Quarterly, sy. 47 [Jerusalem 1988], s. 27-39); “Some Differences Between Judaism and Islam as Two Religions of Law” (Religion, XIV/2 [London 1984], s. 175-191); “The Contribution of a Jewish Convert from Morocco to Muslim Polemics Against Jews and Judaism” (Pe’amim, sy. 42 [Yeruşalayim 1990], s. 83-90); “Jewish Knowledge of the Qur’an” (Sefunot, sy. 5 [Yeruşalayim 1991], s. 37-47 [İbrânîce]); “Medieval Muslim Attitudes Towards the Qur’an and the Bible” (Les retours aux écritures: Fondamentalismes présents et passés, ed. Éveline Patlagean – Alain Le Bouluec [Paris 1993], s. 253-267); “Continuity and Innovation in Egyptian Islam” (Egypt from Monarchy to Republic: A Reassessment of Revolution and Change, ed. Shimon Shamir, Boulder 1994, s. 173-180); “Tahrif and Thirteen Torah Scrolls” (Jerusalem Studies in Arabic and Islam, XIX [Jerusalem 1995], s. 81-88); “Some Neglected Aspects of Medieval Muslim Polemics against Christianity” (Harvard Theological Review, LXXXIX/1 [New York 1996], s. 61-84); “Jerusalem and Mecca” (Judaism: A Quarterly Journal of Jewish Life and Thought, XLVI/2 [New York 1997], s. 197-205); “The Transplantation of Islamic Studies from Europe to the Yishuv and Israel” (The Jewish Discovery of Islam: Studies in Honor of Bernard Lewis, ed. Martin Kramer, Tel Aviv 1999, s. 249-260); “Are There Allegories in Sufi Quran Interpretation?” (With Reverence for the Word: Medieval Scriptural Exegesis in Judaism, Christianity, and Islam, ed. Jane D. McAuliffe v.dğr., Oxford 2003).
BİBLİYOGRAFYA
Hava Lazarus-Yafeh, Some Religious Aspects of Islam: A Collection of Articles, Leiden 1981.
a.mlf., Intertwined Worlds: Medieval Islam and Bible Criticism, Princeton 1992.
Intertwined Worlds of Islam: Essays in Memory of Hava Lazarus-Yafeh (ed. N. Ilan), Jerusalem 2002.
