MAHMÛL

Sözlükte “yüklenen, bir şeye nisbet edilen” anlamına gelen mahmûl, mantık terimi olarak mevzu ile (konu, özne) birlikte önermenin iki kurucu öğesinden birisi olup “yüklemli önermede kendisiyle hükmedilen” (Tehânevî, I, 356), “bir şeyde var veya yok olduğuna hükmedilen durum” (İbn Sînâ, s. 21), “bir önermenin konusunda, bir hükmün öznesinde varlığı veya yokluğu belirtilen hal yahut nitelik” mânasında kullanılır. Mantıkta kendisiyle hükmedilen terime (mahkûmün bih) mahmûl, hükme konu olanı ifade eden terime (mahkûmün aleyh) “mevzû”, mahmûlü mevzua yükleme veya mahmûlün içerdiği anlamın mevzuda bulunup bulunmadığını gösterme işlemine “haml”, mevzu ile mahmûl arasındaki olumlu yahut olumsuz bağıntıya “râbıta” denir. Haml hakkında az çok farklı tanımlar bulunmakla birlikte bütün bunlarda onun hükme konu olan bir şey hakkında onaylayıcı (ispat) veya inkâr (nefy) edici bir önerme işlemi olduğu görülür. Meselâ, “Hava açıktır” veya, “Hava açık değildir” önermelerinde “hava” mevzu, “açık” mahmûl, “tır / değildir” râbıta, açıklık vasfının hava ile ilişkilendirilmesi ise hamldir. Türkçe’de mahmûle “yüklem”, mevzua “konu”, râbıtaya da “bağ” denilmektedir. Bir râbıta kullanılarak mevzu ve mahmûlün birbiriyle ilişkilendirilmesi, yani mahmûlün mevzua hamledilmesiyle “hamlî kazıyyeler (yüklemli önermeler) ortaya çıkar. İslâm mantıkçıları yüklemli önermeleri şartlı önermelerin mukabili olarak kabul ederler; öte yandan önermede mevzu ve mahmûlü teşkil eden terimlerin veya râbıtanın müsbet yahut menfi oluşuna göre yüklemli önermeleri muhassala, basîte, ma‘dûle gibi kısımlara ayırırlar (ayrıca bk. ÖNERME).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 27. cildinde, 387 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.