MÂŞÂALLAH b. ESERÎ

Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Basra’nın güney bölgesinde 112 (730) yılında doğduğu tahmin edilir; asıl adı Mişa b. Eberî şeklinde verilmektedir (İbnü’l-Kıftî, s. 327). Müslüman olduğu konusunda kesin bilgi bulunmamakla birlikte Fî Ḳıyâmi’l-ḫulefâʾ adlı eserinde İslâmiyet’e ve halifelere karşı kullandığı samimi üslûba, ayrıca Mâşâallah adıyla anılmasına bakarak İslâm’ı kabul ettiği söylenebilir. Abbâsî Halifesi Mansûr’un isteği üzerine Bağdat’ın kuruluşunda (145/762) onun kehanetlerinden faydalanılmıştır. Astroloji alanında antik Mezopotamya ve Sâsânî kültürü ile Doğu Helenizmi’nin İskenderiye merkezli bilgi birikimini temsil eden Mâşâallah’ın İslâm astrolojisi üzerinde sadece kendi zamanında değil daha sonraki dönemlerde de büyük etkisi görülür. Eserlerinin pek çoğunun günümüze ulaşması ve birçoğunun Latince’ye çevrilmiş olması, onun İslâm dünyasının yanı sıra Ortaçağ Avrupası’nı da etkilediğini göstermektedir.

Eserleri. 1. Fi’l-Ḳırânât ve’l-edyân ve’l-milel. 198 (814) yılından kısa bir süre önce yirmi bir bölüm halinde yazılmış olan ve genelde bütün insanlığın, özelde İslâm’ın astrolojik tarihini konu alan kitabın sadece İbn Hibintâ tarafından yapılmış bir özeti günümüze ulaşmış, bu çalışma Edward S. Kennedy ve D. Pingree tarafından İngilizce çevirisi ve geniş bir tahliliyle birlikte The Astrological History of Mâshâʾallah (Cambridge 1971) adlı eserleri içinde neşredilmiştir (s. 1-25).

2. Fî Ḳıyâmi’l-ḫulefâʾ ve maʿrifeti ḳıyâmi külli melik. Astrolojiyle ilgili genel teorik açıklamalardan sonra Hz. Peygamber’in ve ardından Hârûnürreşîd’e kadarki on sekiz halifenin iktidara geldiği tarihlere ait yıldız fallarını içermektedir (Kennedy – Pingree, s. 129-143).

3. Kitâbü’l-Mevâlîdi’l-kebîr. On dört bölüm halinde kaleme alınan eser, milâdî 36-542 yılları arasındaki doğumlarla ilgili on iki yıldız falını ihtiva etmektedir. Eserin günümüzde yalnız XII. yüzyılda Hugo Sanctallensis tarafından yapılan Latince çevirisi bilinmektedir. Müellifin iki Latince versiyonu bulunan Kitâbü’l-Mevâlîd adlı diğer eseri neşredilmiştir (a.g.e., s. 145-174). Mâşâallah’ın öğrencisi Ebû Ali Yahyâ b. Gālib el-Hayyât’ın bu eserden de faydalanarak yazdığı Kitâbü’l-Mevâlîd’i de Batı’da büyük yankı uyandırmıştır.

4. Kitâbü’l-Emṭâr ve’r-riyâḥ. Giorgio Levi Della Vida tarafından Fransızca’ya çevrilerek neşredilmiştir (RSO, XIV [1933-1934], s. 270-281). Latince versiyonunu ise M. A. Sangin yayımlamıştır (Brüksel 1936).

5. Kitâbü Ṣanʿati’l-usṭurlâb ve’l-ʿameli bihâ. Sadece Latince çevirisi günümüze ulaşan eseri ilk defa G. Reisch neşretmiştir (Strasbourg 1512). Daha sonra çeşitli baskıları yapılan bu çalışmanın (Strasbourg 1515; Basel 1535, 1538, 1583) en iyi baskısı R. T. Gunther tarafından gerçekleştirilmiştir (Oxford 1929). G. P. Gallucci eseri İtalyanca’ya çevirmiş (Venedik 1599), Mâşâallah’a atfedilen aynı konudaki diğer bir Latince eser de Millás Vallicrosa tarafından yayımlanmıştır (Madrid 1942). Mâşâallah üzerine çalışma yapan P. Kunitzch ise her iki metnin de ona ait olmadığı kanaatindedir (EI² [İng.], VI, 711).

6. De receptione. Yıldız falı hakkındadır. Sevillalı Johannes (Johannes Hispalensis) tarafından yapılan Latince çevirisi günümüze ulaşmıştır. Bonetus Locatellus’un neşrettiği (Venedik 1493, 1519) bu çeviri daha sonra J. Heller tarafından yeniden basılmıştır (Nürnberg 1549).

7. De scientis motus orbis. De elementis et orbitus coelestibus ve De sphaera mota adlarıyla da anılan eser astronomiye dairdir; yalnız Cremonalı Gerard’ın yaptığı ve I. Stabius ile (Nürnberg 1504) J. Heller’in (Nürnberg 1549) neşrettiği Latince çevirisi günümüze ulaşmıştır.

8. Epistola de rebus eclipsium (De ratione circuli et stellarum). On iki bölümden meydana gelen eser yıldızlar ve gezegenlerin yeryüzüne olan etkisiyle ilgilidir. Sevillalı Johannes’in gerçekleştirdiği Latince çevirisi sonraki dönemlere intikal etmiş ve üç defa yayımlanmıştır (Bonetus Locatellus, Venedik 1493, 1519; N. Pruckner, Basel 1533, 1551; J. Heller, Nürnberg 1549). İbn Ezra’nın 1148’de yaptığı İbrânîce çeviriye Abraham Yagel XVI. yüzyılın sonlarında bir şerh yazmış (DSB, IX, 161) ve B. Goldstein bu İbrânîce versiyona dayanarak eseri İngilizce’ye çevirmiştir (Floransa 1964).

9. Kitâbü’l-Maʿrûf bi’s-sâbiʿ ve’l-ʿişrîn. Astroloji üzerine olan altı bölüm halindeki eserin Saymerî ve Kasrânî gibi müelliflerin Mâşâallah’tan yaptıkları özetleriyle Süleymaniye Kütüphanesi’nde yer alan bir yazmanın (Lâleli, nr. 2122) kaynağı olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca De cogitationibus (Venedik 1493, 1519; Nürnberg 1549), De occultis, Liber iudiciorum ve De interpretationibus (Nürnberg 1549) adlı çalışmaların Mâşâallah’ın bu eserine ait çeşitli bölümlerin Latince çevirisi olabilecekleri kaydedilmektedir (a.g.e., IX, 161).

10. Kitâbü’l-Esʿâr. Yıldız falına dairdir (Bodleian Ktp., Marsh, nr. 618; Escurial Library, Arabic, nr. 938).

Bunların dışında Kitâbü Maṭraḥi’ş-şuʿâʾ, Kitâbü’l-Meʿânî, Kitâbü Ẕâti’l-ḥalaḳ, Kitâbü’s-Sehmeyn, Kitâbü’l-Ḥurûf, Kitâbü’s-Sulṭân, Kitâbü’s-Sefer, Kitâbü’l-Ḥükm ʿale’l-ictimâʿât ve’l-istiḳbâlât, el-Kitâbü’l-Murżî, Kitâbü’ṣ-Ṣuver ve’l-ḥükm ʿaleyhâ, Aḥkâmü’l-ḳırânât ve’l-mümâzâcât ve Mefâtîḥu’l-ḳażâʾ adlı eserler de Mâşâallah’a nisbet edilmektedir (İbnü’n-Nedîm, s. 333; İbnü’l-Kıftî, s. 327; Sezgin, VII, 103-108).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 28. cildinde, 104 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.