KENNEDY, Edward Stewart

Meksika’nın San Angel şehrinde müteahhit bir baba ve misyoner bir annenin oğlu olarak dünyaya geldi. Doğumundan birkaç yıl sonra aile, bölgede toplumsal çatışmaların patlak vermesi üzerine annesinin memleketi Pennsylvania Easton’a taşındı. Edward 1932’de Easton’daki Lafayetta Koleji’nin Elektrik Mühendisliği Bölümü’nden mezun oldu. Ardından ülkede ekonomik krizin yol açtığı işsizlik sebebiyle Amerika Presbiteryen Misyonu’nun işlettiği Tahran’daki Alborz Koleji’nde öğretmenlik yapmak üzere İran’a gitti. 1936 yılına kadar bu görevini sürdürdü, bu arada Farsça öğrendi. İran’da kaldığı dört yıl boyunca kendisinde İslâm tarihi ve kültürüne karşı bir merak uyandı. Aynı yıl Amerika’ya döndü ve Lehigh Üniversitesi’nde matematik doktorası yapmak için Lambert serilerini konu edinen bir tez hazırlamaya başladı. 1939’da doktorasını bitirdi; İran’a dönmek istemesine rağmen siyasî durumlar yüzünden Alabama Üniversitesi’nden aldığı yardımcı profesörlük teklifini kabul etti. Orada bulunduğu süre içinde İran’da başlayan ilgisinin bir neticesi olarak Ortaçağ astronomi cetvellerine (zîc) dair bir araştırma yürüttü. 1941’de Tahran’da askerî ataşe olmak istediğinden orduya katıldı ve 1945’te II. Dünya Savaşı bitinceye kadar elçilikteki görevine devam etti. Savaşın ardından Amerika’ya dönünce Arapça öğrenme imkânlarını araştırdı ve Harvard Üniversitesi’nde George Sarton’un yanında kalmaya karar verdi. Bu sırada akademik hayatını derinden etkileyecek olan Brown Üniversitesi Matematik Tarihi Bölümü kurucusu Otto Neugebauer ile tanıştı ve onunla yakın ilişkisi 1990’daki ölümüne kadar sürdü. Kennedy 1946’da Beyrut Amerikan Üniversitesi’nde matematik dersleri vermeye başladı. Bunda özellikle astronomi tarihi araştırmaları için gereken Arapça bilgisini geliştirme düşüncesinin etkisi vardır. 1949-1950 akademik yılını Neugebauer’in araştırmalarını yürüttüğü Princeton ve Brown üniversitelerinde geçirdi. 1951’de Beyrut Koleji’nde öğretmenlik yapan Mary Helen Scanlon ile Halep’te evlendi. Eşiyle beraber bir yıl İran’da kaldıktan sonra Lübnan’a döndü. 1952’den Lübnan iç savaşının şiddetlenmeye başladığı 1976 yılına kadar Beyrut Amerikan Üniversitesi’nde matematik dersleri vermeye devam etti. Daha sonra Beyrut Amerikan Üniversitesi’nden emekli olduğu 1976 senesine kadar her dört yılda bir Amerika’daki meslektaşları ve özellikle Neugebauer ile çalışmak amacıyla Lübnan’dan ayrıldı. 1956’da hazırladığı “A Survey of Islamic Astronomical Tables” adlı çalışması bu ziyaretlerin ilk ürünüdür. Kennedy ailesi başlarda yazlık ev olarak kullanmayı, ileride de emekliliklerini geçirmeyi planladıkları Beyrut’un Aynâb bölgesinden bir ev ve ormanlık arazi satın aldı. Ancak bu planları bir yandan sürekli çıkmak zorunda oldukları akademik geziler, öbür yandan 1982 İsrail işgali ve çatışmaların, insan kaçırmaların iyice artması yüzünden önce kesintiye uğrayacak, 1984 yılında Lübnan’ı terketmek zorunda kaldıklarında ise tamamen iptal edilecekti.

Kennedy, emekliye ayrıldıktan sonra Mısır’daki Amerikan Araştırma Merkezi’nin davetini kabul etti. 1976-1977’de eşiyle birlikte Kahire’de kaldılar, bu sırada Mısır el-Hey’etü’l-âmme li-dâri’l-kütüb ve’l-vesâikı’l-kavmiyye’den faydalandı. 1977’de yeni kurulan Halep Üniversitesi Bilim Tarihi Enstitüsü’nün yayımladığı derginin editörlüğünü üstlendi. Böylece Kennedyler önce Kahire-Halep, ardından yaklaşık beş yıl Aynâb-Halep arasında gidip geldi. 1979’da Aynâb’daki evlerine tamamen yerleşince Kennedy bütün vaktini araştırmalarına ayırdı. 1984’te iç savaşın en şiddetli safhasında Lübnan’dan ayrıldıktan hemen sonra Halep Bilim Tarihi Enstitüsü ve Frankfurt’taki İslâmî İlimler Enstitüsü’nde yaklaşık dört yıl geçirdiler. 1988’de Princeton’a (New Jersey), 1999’da Doylestown’a (Pennsylvania) taşındılar. Yurt dışında geçen yıllara ve çalışmalarını zaman zaman zor şartlar altında yürütmesine rağmen Kennedy uzun süre yaşadı ve doksan yedi yaşında iken Doylestown’da çocukluğunu geçirdiği evin yakınında öldü. Arkadaşları tarafından Ted, en yakın meslektaşları tarafından Kindî olarak anılan, Carlo Alfonso Nallino ve Heinrich Suter’in entelektüel vârisi, bilim tarihinin kurucusu sayılan George Sarton’un öğrencisi, Otto Neugebauer ve David Pingree’nin öğrencisi ve çalışma arkadaşı olan Kennedy, doğrudan veya dolaylı biçimde bu alanda çalışan herkese yarım asrı aşkın bir süre öğretmenlik yapmıştır. Türk Bilim Tarihi Kurumu, akademik yaşamını İslâm astronomisi ve matematiği araştırmalarına adadığından 1994’te üçüncü onursal üyeliğini Kennedy’ye verdi. Kennedy bu kurumdan onursal üyelik alan ilk yabancı bilim adamıdır. Ayrıca şimdiye kadar az bilinen Arapça yazmaları inceleme ve tercüme çalışmalarıyla Ortaçağ İslâm dünyasında riyâzî bilimlerin zenginlik ve çok yönlülüğüne dikkat çeken Kennedy, İslâm kültürü çalışmalarına bu katkısı sebebiyle 2001 yılında Ürdün veliaht prensi Hasan tarafından “bağımsızlık nişanı” (visâmü’l-istiklâl) ile ödüllendirildi.

Kennedy’nin, ilk defa İran’a gittiğinde İslâm tarih ve medeniyetine karşı gelişen merakının ardından Amerika’ya döner dönmez matematik doktorası alması bir tesadüf değildir. Çünkü o, hem araştırmalarının büyük bir kısmını oluşturan İslâm astronomisini hem de İslâm matematiğini en iyi şekilde anlayabilmek için sağlam matematik bilgisi gerektiğinin farkındaydı. Bunun yanında diğer alanlardaki bilgilerini de yoğunlaştığı sahaya yönlendirme konusunda mahirdi. Ortaçağ astronomi cetvellerinin analizi için bilgisayar kullanan ilk bilgin olması bunun kanıtıdır. Kennedy’nin Ortaçağ İslâm astronomi ve matematiği alanlarındaki başarısının başta gelen sebebi onun İslâm kültür ve bilimine olan derin ilgisi, bu medeniyetin ortaya çıktığı ve yayıldığı coğrafyayı, insanlarını, dilini, kısacası İslâm medeniyetine ait her şeyi çok sevmesiydi. Ortaçağ müslüman âlimlerinden Bîrûnî’yi daha iyi kavrayıp anlatabilmek için 1971’de onun yaşadığı ve çalışmalarını ortaya koyduğu, günümüzde Afganistan’da bulunan yerlerin adım adım izlerini takip etmesi bunun en açık göstergesidir. Beyrut Amerikan Üniversitesi’nde ilk defa matematik tarihi derslerinin programa konulması ve bu dersler aracılığıyla matematik tarihine dair pek çok yayının ve Kennedy’nin danışmanlığında çeşitli tezlerin ortaya çıkması hep onun ısrar ve çabalarıyla gerçekleşmiştir. Kennedy, ağırlıklı olarak Ortaçağ’ın üç müslüman bilgini ve onların çalışmaları üzerinde durmuştur; bunlar, Bîrûnî, İbnü’ş-Şâtır ve Gıyâseddin el-Kâşî’dir. Kendisi akademi dünyasının ilgisini bu bilginler üzerine çekmekle kalmamış, ayrıca Copernicus’in güneş, ay ve gezegenler için sunduğu geometrik modelleri aslında ondan 150 yıl kadar önce İbnü’ş-Şâtır’ın ortaya koyduğunu da keşfetmiştir. İslâm medeniyeti ve âlimlerinin astronomi bilimine en büyük katkısının trigonometri, hesaplama ve gözlemleme teknikleri alanında olduğunu göstermiş, kitapları ve makaleleriyle İslâm medeniyeti biliminin genel bilim tarihi içerisindeki konumuna dikkat çekmiş, onun döneminde henüz tesis edilmiş olan bilim tarihi sahasının kökleşip yaygınlaşmasına zemin hazırlamıştır.

Eserleri. 1. A Survey of Islamic Astronomical Tables (Philadelphia 1989; daha önce dergide yayımlanmıştır: Transactions of the American Philosophical Society, XLVI/2 [Philadelphia 1956], s. 123-177).

2. Al-Bîrûnî on Transits. Bîrûnî’nin Temhîdü’l-müstaḳar li-taḥḳīḳi maʿne’l-memer adlı risâlesinin Muhammed Saffûrî ile Adnân İfrâm tarafından yapılan tercümesinden ve Kennedy’nin açıklamalarından ibarettir (Beyrut 1959).

3. The Planetary Equatorium of Jamshīd Ghiyāth al-Dīn al-Kāshī (Princeton 1960).

4. The Astrological History of Māsha’allāh. Mâşâallah b. Eserî’nin Fi’l-Ḳırânât ve’l-edyân ve’l-milel adlı eserinin İbn Hibintâ tarafından yapılan özetinin İngilizce tercüme ve tahlilidir (Cambridge 1971, David Edwin Pingree ile birlikte).

5. A Commentary upon Bīrūnī’s Kitāb Taḥdīd al-Amākin (Beirut 1973).

6. İfrâdü’l-maḳāl fî emri’ẓ-ẓılâl: The Exhaustive Treatise on Shadows by Abu al-Rayḥān Muḥammad b. Aḥmad al-Bīrūnī. Bîrûnî’ye ait eserin İngilizce tercüme ve açıklamasıdır (I-II, Aleppo 1976).

7. The Book of the Reasons Behind Astronomical Tables. Ali b. Süleyman el-Hâşimî’nin Kitâb Fî ʿileli’z-zîcât’ının F. I. Haddad ile birlikte yaptığı çevirisi ve David Edwin Pingree ile birlikte yaptığı şerhidir (New York 1981).

8. Studies in the Islamic Exact Sciences (Beyrut 1983).

9. Geographical Coordinates of Localities from Islamic Sources. Müslüman müelliflere ait yetmiş dört kaynakta zikredilen yer adlarını ve bunların coğrafî koordinatlarını alfabetik sırayla içerir (Frankfurt am Main 1987, Mary Helen Kennedy ile birlikte).

10. On the Contents and Significance of the Khāqānī Zīj by Jamshīd Ghiyāth al-Dīn al-Kāshī (Frankfurt am Main 1998).

11. Astronomy and Astrology in the Medieval Islamic World. Kennedy’nin çeşitli makalelerinden ibarettir (Aldershot 1998).

12. The Melon-Shaped Astrolabe in Arabic Astronomy. Oval biçimdeki usturlap konusunun ele alındığı, müslüman astronomi bilginlerine ait yedi risâlenin neşir ve tercümesidir (Stuttgart 1999, Paul Kunitzsch ve Richard P. Lorch ile birlikte).

Bunların yanında Kennedy’nin ve diğer bazı âlimlerin İbnü’ş-Şâtır üzerine yazdığı makaleler kendisi ve İmâd Gānim tarafından derlenerek yayımlanmıştır (The Life and Work of Ibn al-Shāṭir: An Arab Astronomer of the Fourteenth Century, Halep 1984).

Kennedy’nin makalelerinden bazıları şöylece sıralanabilir: “The Arabic Heritage in the Exact Sciences” (al-Abhath, XXIII/1-4 [1970], s. 327-344); “Late Medieval Planetary Theory” (ISIS, LVII [1966], s. 365-378); “A Set of Medieval Tables for Quick Calculation of Solar and Lunar Ephemerides” (Oriens, XVIII/19 [1965-1966], s. 327-334); “Parallax Theory in Islamic Astronomy” (ISIS, XLVII [1956], s. 33-53); “al-Bīrūnī’s Maqālīd ʿIlm al-Hayʾa” (JNES, XXX/4 [1971], s. 308-314); “Geographical Tables of medieval Islam” (al-Abhath, XXIV [1971], s. 87-102); “The Astrological Houses as Defined by Medieval Islamic Astronomers” (From Baghdad to Barcelona: Studies in the Islamic Exact Sciences in Honour of Prof. Juan Vernet, ed. Jesep Casulleras – Julio Samsó Moya, Barcelona 1996, s. 535-578); “Spherical Astronomy in Kāshī’s Khāqānī Zīj” (Zeitschrift für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften, II [1985], s. 1-46); “Al-Sūfī on the Celestial Flobe” (Zeitschrift für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften, V [1989], s. 48-93); “The Astronomical Tables of Ibn al-Raqqām, a Scientist of Granada” (Zeitschrift für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften, XI [1997], s. 35-72); “The Chinese-Uiqhur Calendar in Tūsī’s Zīj-i Īlkhānī” (Zeitschrift für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften, XI [1997], s. 111-152); “Al-Bīrūnī’s Masudic Canon” (al-Abhath, XXIV/1-4 [1971], s. 59-81); “The Solar Eclipse Technique of Yahyā B. Abī Mansūr” (Journal for the History of Astronomy, I [1970], s. 20-38).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 38-40 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.