MECMÛA-i MUALLİM

30 Eylül 1303 (12 Ekim 1887) - 3 Teşrînisâni 1304 (15 Kasım 1888) tarihleri arasında toplam elli sekiz sayı yayımlanan dergi kapanıncaya kadar hemen tek başına Muallim Nâci tarafından çıkarılmıştır. İlk iki sayının üçüncü, 3, 5-11. sayıların ikinci baskısı yapıldığına göre büyük ilgi gördüğü anlaşılan derginin ilk sayıdan itibaren sayfa numaraları devam ettirilmiştir. Düzenli biçimde her hafta dört sayfa yayımlanan dergide dikkati çeken ilk şey, çıkış yazısında belirtildiği halde devrin diğer edebiyat dergilerinden farklı olarak birkaç istisna dışında yeni ve aktüel konularla ilgili şiir, hikâye, deneme, edebî tenkit gibi herhangi bir örneğe yer verilmemiş olmasıdır. Dergide daha çok eski Türk edebiyatına dair makalelerle şiir iktibasları oldukça geniş yer tutmaktadır. Dergide İsmâil Safâ dışında bazı sayılarda Ali Ulvi, Besim, İbrâhim Necâti, Mehmed Said, M. Selâhaddin gibi pek tanınmamış şair ve yazarların adına da rastlanmaktadır.

Mecmûa-i Muallim’in yayım hayatına girişi dolayısıyla Saâdet gazetesinde yer alan bir yazıda, “Gazetemiz hey’et-i tahrîriyye reisi Muallim Nâci Efendi Hazretleri mekâtib-i âliyede tedrisiyle müştagil oldukları edebiyat derslerinin istifadesini bir kat daha neşr ü ta‘mîm etmek maksad-ı âlî-himmetânesiyle bu kerre bâlâdaki unvan tahtında bir mecmûa-i müfîde neşrine ibtidâr ederek ...” (nr. 843, 12 Teşrînievvel 1887) sözlerine bakılırsa benzerlerinden farklı mahiyette böyle bir derginin çıkış sebebi daha iyi anlaşılır. Bu haber doğrultusunda, derginin daha ilk sayısından itibaren Muallim Nâci’nin hocalık yaptığı Mekteb-i Hukuk ile Mekteb-i Sultânî’de okuttuğu edebiyat derslerinin özetlerine geniş bir şekilde yer verildiği görülür. İlk sayıların ilgi görmesinin sebebi de büyük bir ihtimalle bu ders notlarıdır. İkinci sayıdaki “İhtar” başlıklı yazıda, “İmtihan zamanlarının takarrübü cihetiyle bu nüshanın dersten ibaret olmasına lüzum görülmüştür” ifadesi bunu doğrular niteliktedir.

Dergide beşinci sayıdan itibaren “Müstefîz” başlığı altında Arap ve İranlı şair ve yazarların eserlerinden manzum ve mensur tercümelerle Voltaire, Fénelon, La Fontaine, Gilbert ve Boileau’dan yapılmış tercümeler yer alır. Muallim Nâci’nin Emile Zola’dan ancak bir kısmını çevirebildiği Thérèse Raquin ile (nr. 36-58) Hüseyin Vâiz-i Kâşifî’nin Bedâyiʿu’l-efkâr fî ṣanâyiʿi’l-âs̱âr’ının çevirisi, Kemalpaşazâde’nin Dekāiku’l-hakāik adlı eserindeki bazı tabirlerin açıklaması ile yine Muallim Nâci’nin Yazmış Bulundum adlı eserinin ikinci kısmı dergide (nr. 4’ten itibaren) tefrika suretiyle yayımlanmıştır. Muallim Nâci’nin gerek ders notlarında gerekse diğer yazılarında dikkati çeken husus, ele aldığı bir edebî konuyu daima eski edebiyatın vazgeçilmez kurallarını oluşturan bedî‘, beyân, belâgat ve fesahat açısından ele alıp değerlendirmesidir.

Muallim Nâci’nin “Nümûne-i İntihâb” başlığıyla bir kısım divan şairlerini tanıttığı ve eserlerinden örnekler verdiği yazı serisi dergide dikkati çeken bölümler arasındadır. Nâci’nin daha sonra Osmanlı Şairleri adıyla biraz daha genişleterek kitap halinde bir araya getireceği (İstanbul 1307) dergideki bu yazı serisinde şu şairlere yer verilmiştir: Nef‘î, Şeyh Galib, Esrar Dede, Şeyhülislâm Zekeriyyâzâde Yahyâ, Hoca Neş’et, Yenişehirli Avni Bey, Sâbit, Usûlî, Fasîh Ahmed Dede, Sürûrî, Seyyid Vehbî, Zâtî, Ahmed Neylî, Enderunlu Vâsıf, Hâkānî, Fıtnat Hanım, Râgıb Paşa, Nâilî-i Kadîm, Nev‘î, Cevrî, Halim Giray ve Azmîzâde Mustafa Hâletî. Dergide ayrıca Muallim Nâci’nin “Küçük Bir Mudhike” (nr. 25), “Vefâ ile Safâ Beyninde Müşâare” (nr. 35), başlıklı manzum diyaloglarla “Takrîz” (nr. 27), “Fuzûlî’ye Peyrev Olabilir miyim?” (nr. 36), “Şathiyyât” (nr. 50), “Hâtıra-i Bedr-i Kübrâ” (nr. 56) gibi şiirlerine de yer verilmiştir. Bunlardan başka Muallim Nâci’nin “ve, ve ammâ, ve hem de” gibi bir kısım bağlaçların dilimizde yerli yersiz kullanımı konusunda Hacı İbrâhim Efendi’nin ileri sürdüğü görüşlere karşı tenkitleriyle birlikte (nr. 32, 34, 35, 37) “Muhâdara” başlığı altında bazı kitap tanıtma yazılarına da rastlanmaktadır (nr. 38’de Ali Nazîmâ’nın Küçük Coğrafya adlı eseri tanıtılmaktadır).

Fevziye Abdullah Tansel, Muallim Nâci’nin Mecmûa-i Muallim’de yayımlanan mektup, hâtırat, tercüme ve seçme tarzındaki eserlerinin zannedildiği gibi gelişigüzel yazılmış şeyler olmayıp bu sırada okullarda verdiği derslerle ilgili dil, edebiyat ve edebiyat tarihi alanında doğrudan doğruya bilgi birikimi ve araştırmaya dayanan önemli çalışmalar olduğunu belirtir (İA, IX, 18-19).

Ahmet Bedevi Kuran, Mecmûa-i Muallim’in Sa‘dî-i Şîrâzî’den yapılan bir tercüme dolayısıyla Matbuat Umum Müdürlüğü tarafından kapatıldığını ileri sürerken Celâl Tarakçı dergide adı geçen şairden herhangi bir çeviri bulunmadığını, dolayısıyla böyle bir hususun kapatılma sebebi olamayacağını belirtmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 28. cildinde, 271-272 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.