https://islamansiklopedisi.org.tr/mehmed-sah-fenari
Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Babasından ve döneminin diğer âlimlerinden ders aldı. Henüz on yedi-on sekiz yaşlarında iken Bursa Sultaniye Medresesi’ne müderris tayin edildi ve ölümüne kadar bu görevde kaldı. Öğrencileri arasında Fahreddîn-i Acemî ve Muhyiddin Mehmed’in adları geçmektedir. Babası Molla Fenârî ile beraber Mısır, Kudüs ve Hicaz dahil olmak üzere iki yıl Arap ülkelerini dolaşan Mehmed Şah bu arada hac vazifesini de yerine getirdi. Mehmed Şah kaynakların çoğuna göre 839 (1435) yılında Karaman’da vefat etti. Ancak Leknevî ve Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin ölüm tarihini 832 (1428-29) olarak verirler. Kabri Bursa’da babasının kabri civarındadır (İsmâil Belîğ, s. 244). Oğullarından Hasan Çelebi (ö. 891/1486) tanınmış bir dilci, kelâm ve fıkıh âlimidir.
Eserleri. Mehmed Şah’ın bilinen on iki eserinin hepsi Arapça’dır.
1. Teʾsîsü’l-ḳavâʿid ḥarfen bi-ḥarfin fî şerḥi maḳāṣıdı Esâsi’ṣ-ṣarf. Babasının yazdığı Esâsü’ṣ-ṣarf fî ʿilmi’t-taṣrîf adlı eserin şerhidir (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 4770; Lâleli, nr. 3072; Ayasofya, nr. 4611). Fâtih nüshası müellif hattıyladır.
2. Şerḥu’l-elġāz. Arap edebiyatıyla ilgilidir (Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 2099/7).
3. Şerḥu’l-Manẓûmeti’l-mensûbe ilâ Şemsiddîn el-Fenârî. Arap edebiyatına dair olan eserin müellif hattı nüshası İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (AY, nr. 4444).
4. Risâle fî ʿilmi’l-beyân (Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 1014).
5. Ḥâşiye ʿalâ Fuṣûli’l-bedâyiʿ li-uṣûli’ş-şerâyiʿ. Molla Fenârî’nin fıkıh usulüne dair eserinin hâşiyesidir (Süleymaniye Ktp., Hamidiye, nr. 420, Lâleli, nr. 732, Cârullah Efendi, nr. 476; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 604).
6. Telḫîṣü’l-Fuṣûl ve tersîsü’l-uṣûl. Fuṣûlü’l-bedâyiʿin ihtisarıdır (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 691; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 571; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 0901).
7. Şerḥu Ferâʾiżi’s-Secâvendî. Hanefî fakihi Muhammed b. Muhammed es-Secâvendî’nin el-Ferâʾiżü’s-Sirâciyye adlı eserinin şerhidir (Süleymaniye Ktp., Cârullah Efendi, nr. 1118).
8. Ḥâşiye ʿalâ Tefsîri (sûreti’l-) Fâtiḥa li’l-Beyżâvî (Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, nr. 1102; Nuruosmaniye Ktp., nr. 448).
9. Ḥâşiye ʿalâ Ḥâşiyeti’s-Seyyid li-Şerḥi Tecrîd (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 2214).
10. Esʾile fi’l-ḥikme (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 4697).
11. Ünmûẕecü’l-ʿulûm. Taşköprizâde’nin Mevzûâtü’l-ulûm’una benzemekle birlikte ondan daha küçük hacimli olan eser, bazı kaynaklarda (meselâ bk. Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 184) Molla Fenârî’ye ait gösteriliyorsa da bu doğru değildir. 100 kadar ilim ve fenden bahseden kitap, Fahreddin er-Râzî’nin Ḥadâʾiḳu’l-envâr fî ḥaḳāʾiḳi’l-esrâr’ından derlenmiştir. Eserin en önemli özelliği, döneminde mevcut olan bütün ilimlerin temel kavram ve konularını ihtiva etmesidir (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 2781, 2782, 2783; Hüsrev Paşa, nr. 482; Fâtih, nr. 3677).
12. Şerḥu Manẓûmeti’l-elġāz li’l-fârih (Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 3237). Molla Fenârî, Karaman’a gittiğinde oradaki âlimlerin kendisini önemsememesi üzerine onları âciz bırakmak için yirmi ilme dair bilinen isimleri değiştirip bilmece şekline getirdiği el-ʿİşrûn ḳıṭʿa fi’l-ʿişrîne ʿilmen adıyla bir manzume kaleme almış, Mehmed Şah da manzumedeki müşkülleri çözüp her kıtasına bir kıta eklemiştir.
BİBLİYOGRAFYA
Sehâvî, eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ, IX, 79.
Taşköprizâde, Miftâḥu’s-saʿâde, II, 126.
Mecdî, Şekāik Tercümesi, I, 48, 49, 56, 57, 81, 209, 422.
Hoca Sâdeddin, Tâcü’t-tevârîh (haz. İsmet Parmaksızoğlu), Eskişehir 1992, V, 191.
Nişancızâde Muhyiddin Mehmed, Mir’ât-ı Kâinât, İstanbul 1290, II, 327.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 74, 184.
İsmâil Belîğ, Güldeste-i Riyâz-ı İrfân, İstanbul 1287, s. 244, 245.
Devhatü’l-meşâyih, s. 5.
Leknevî, el-Fevâʾidü’l-behiyye, s. 166.
Ahmed Cevdet Paşa, Kısas-ı Enbiyâ (s.nşr. Ali Arslan), İstanbul 1981, II, 582.
Brockelmann, GAL Suppl., II, 329.
Abdülhak Adnan Adıvar, Osmanlı Türklerinde İlim (haz. Aykut Kazancıgil – Sevim Tekeli), İstanbul 1982, s. 18.
Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, II, 650.
Hakkı Aydın, İslâm Hukuku ve Molla Fenarî, Ankara 1991, s. 77.
Tahsin Deliçay, Mehmed Şâh ve Te’sîsu’l-kavâ‘id harfen bi harfin fî şerhi makâsidi esâsi’s-sarf’ı (doktora tezi, 1998), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 28-32.
Hüseyin Hüsâmeddin, “Molla Fenârî”, TTEM, XIX/96 (1928), s. 150, 157.
Cemil Akpınar, “Hasan Çelebi, Fenârî”, DİA, XVI, 313, 315.
İlişkili Maddeler
Görseller
(Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 4770)
