https://islamansiklopedisi.org.tr/mehmed-tului-efendi
Bolu’nun Mudurnu kazasında doğdu. Müstakimzâde yetmiş yaşında öldüğünü bildirdiğine göre (Tuhfe, s. 492) 1100 (1689) yılında doğmuş olmalıdır. Bir müddet sonra İstanbul’a gitti. İyi bir öğrenim görmesinin ardından Halvetiyye tarikatının kollarından Nasûhiyye’nin kurucusu Üsküdarlı Şeyh Mehmed Nasûhî Efendi’ye intisap etti. Mehmed Nasûhî Efendi’nin oğlu Şeyh Alâeddin Ali Efendi’den hilâfet aldı. Üsküdar’da Nalçacı Halil Efendi Tekkesi şeyhi Mehmed Efendi’nin 1155’te (1742) vefatı üzerine aynı tekkeye şeyh tayin edildi ve burada on beş yıl kadar şeyhlik yaptı. Memleketi Mudurnu’ya gittiği bir sırada orada hastalanarak “âsâr-ı hikmet” ibaresinin gösterdiği 1170 (1757) yılında vefat etti. Yerine damadı Hüseyin Efendi şeyh oldu.
Mehmed Tulûî Efendi hattat Sarı Yahyâ Efendi’nin talebesi olmuş, sülüs ve nesihte ondan icâzet almıştır. Yazdığı şiirlerde Tulûî mahlasını kullanmıştır. Mehmed Tulûî Efendi’nin çok sayıda durak, ilâhi, tevşîh vb. bestelediği bildirilmekteyse de bestelediği eserlerden günümüze ancak güftesi Gafûrî’ye ait, “Sürüp dergâhına rûy-i siyâhım” mısraıyla başlayan ırak ve güftesi Yûnus Emre’ye ait, “Ben bende buldum çün Hakkı” mısraıyla başlayan segâh durakları gelebilmiştir. Mehmet Suphi Ezgi, bu iki durağın notasını neşrettiği eserlerinde (bk. bibl.) Mehmed Tulûî Efendi ile Akbaba İmamı Mehmed Zaîfî Efendi’yi birbirine karıştırmıştır.
BİBLİYOGRAFYA
Suyolcuzâde, Devhatü’l-küttâb, s. 78.
Müstakimzâde, Tuhfe, s. 491-492.
Suphi Ezgi, Nazarî-Amelî Türk Musikisi, İstanbul 1940-53, IV, 136; V, 324-325.
a.mlf., Türk Musikisi Klasiklerinden Temcit - Na’t - Salat - Durak, İstanbul 1945, s. 43, 56-57.
Sadettin Nüzhet Ergun, Türk Musikisi Antolojisi, İstanbul 1942, I, 160, 346.
Zâkir Şükrü, Mecmûa-i Tekâyâ (Tayşi), s. 26.
Özalp, Türk Mûsikîsi Tarihi, I, 482.
Şengül Sağman, Müstakimzâde’nin “Mecmûa-i İlâhiyyât” Adlı Güfte Mecmuası (yüksek lisans tezi, 2001), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 527.
Mehmet Nermi Haskan, Yüzyıllar Boyunca Üsküdar, İstanbul 2001, I, 286; II, 596.
Ramazan Muslu, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (18. Yüzyıl), İstanbul 2003, s. 187-188, 190, 659, 662-663, 709.
Öztuna, BTMA, II, 41.
Ömer Tuğrul İnançer, “Şabanîlik (Şabanîlikte Zikir Usulü ve Musikî)”, DBİst.A, VII, 123-124.
