MES‘ADÎ

28 Ocak 1911’de Tunus’un Nâbil vilâyetine bağlı Tâzerke köyünde doğdu. Kur’an’ı ezberleyip ilkokul öğrenimini bitirdikten sonra başşehir Tunus’ta Hayreddin Paşa’nın kurduğu Sâdıkıyye Medresesi’nde orta ve lise eğitimini tamamladı. Edebiyata olan ilgisi bu okulda başladı. Arap ve Fransız edebiyatının temel eserlerini okudu. İlk hikâyesi Tunus’un en yaygın edebiyat dergisi olan el-ʿÂlemü’l-edebî’de yayımlandı. 1933’te Paris’e giderek Sorbonne Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Arap dili ve edebiyatı tahsil etti. 1936’da mezun olduktan sonra aynı üniversitede yüksek lisansını tamamladı (1939). Asıl tezi Medresetü Ebî Nüvâs eş-şiʿriyye, tamamlayıcı tezi el-Îḳāʿ fi’s-secʿi’l-ʿArabî olmak üzere başladığı doktora çalışmasını II. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine ancak 1947’de tamamlama imkânı bularak doktor unvanını aldı.

Daha sonra Carnot Lisesi ve Sâdıkıyye Medresesi’nde öğretmenlik yaptı (1936-1948). Ardından hem Paris Üniversitesi Centre d’Etudes Islamiques’te ders verdi (1947-1952), hem de Tunus’ta Collège d’Etudes Supérieures’de Arap Edebiyatı bölüm başkanlığı yaptı (1948-1955). Edebiyatın yanı sıra siyasetle de ilgilendi. Habîb Burgiba’nın kurduğu, Tunus’un bağımsızlık mücadelesinde önemli yeri bulunan Hizbü’d-düstûr’a üye oldu. Fransız yönetimi tarafından Eylül 1952 - Mayıs 1953 arasında Tunus’un güneyine sürgün edildi. Tunus’un bağımsızlığını kazanmasından (1956) sonra yeni devletin inşasında yaklaşık otuz yıl önemli görevler üstlendi. Eğitim bakanlığı, Devlet bakanlığı, Kültür bakanlığı ve son olarak da Tunus Millet Meclisi başkanlığı yaptı. Bu arada sendika alanında da çeşitli görevler üstlendi. el-Câmiatü’l-kavmiyye li-nikābâti’t-ta‘lîm’de başkanlık, el-Emânetü’l-miheniyyetü’l-âlemiyye li’t-ta‘lîm’de yürütme kurulu üyeliği, el-İttihâdü’l-âmmü’t-Tûnisî li’ş-şugl’da da genel sekreter yardımcılığı yaptı.

1943-1947 arasında yazarı olduğu el-Mebâḥis̱ adlı edebî dergiyi yönetti. 1975’te el-Ḥayâtü’s̱-s̱eḳāfiyye adıyla aylık bir dergi çıkardı. Bu dergi Kültür Bakanlığı tarafından hâlâ yayımlanmaktadır. Eserlerini daha çok 1939-1947 yıllarında yazdı, bu tarihten itibaren ölümüne kadar herhangi bir eser telif etmedi. Kısa zaman içinde Batı dillerine çevrilmiş olması eserlerinin edebî değerini kanıtlamaktadır. Mes‘adî UNESCO’da önce Tunus temsilciliği, ardından Yürütme Kurulu üyeliği yaptı. Bunun yanında el-Munazzamatü’l-Arabiyye li’t-terbiye ve’s-sekāfe ve’l-ulûm’da (ALECSO) Danışma Kurulu üyesi olarak çalıştı. Suriye’de çıkan el-Mevsûʿatü’l-ʿArabiyyetü’l-kübrâ adlı ansiklopedinin yayın kurulu ve Ürdün Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye üyesi oldu. Tunus’ta Câizetü’s-sekāfeti’l-Megāribiyye ödülünü aldı. 16 Aralık 2004’te vefat eden Mes‘adî hakkında birçok sempozyum düzenlenmiştir. Bunlardan ilki 13-16 Aralık 2011’de Kartaca’da, ikincisi 24-25 Şubat 2012’de Sefâkus’ta, bir diğeri 4-5 Mayıs 2012’de Sûse şehrinde yapıldı. Muhtâr el-Uceymî yapımcılığında Mahmûd Tarşûne tarafından “el-Mes‘adî sâhirü’l-vücûd” adlı elli üç dakikalık bir belgesel hazırlandı.

Eserleri. Mes‘adî’nin eserlerinin önemli bir kısmı roman türündedir. Eserlerine yansıyan fikir ve inanç yapısı ile üslûbunda Kur’an etkisi görülür. Başlıca eserleri şunlardır:

1. Mevlidü’n-nisyân (roman, Tunus 1945). Fransızca, Hollandaca ve Almanca’ya çevrilmiştir.

2. es-Süd (Tunus 1955). Sekiz sahnelik bir tiyatro eseri olup Fransızca ve Almanca’ya çevrilmiştir.

3. S̱ümme ʿale’nfirâd (roman, Tunus 1972).

4. Ḥaddes̱e Ebû Hüreyre ḳāl (roman, Tunus 1974). Almanca’ya çevrilmiştir.

5. Teʾṣîlen li’l-kiyân (Tunus 1979). Edebî, fikrî ve felsefî makalelerini kapsayan eseridir.

6. Essai sur le rythme dans la prose rimée en arabe (Tunus 1981). Doktora tezi olup Arapça’sı el-Îḳāʿ fi’s-secʿi’l-ʿArabî: Muḥâvelât taḥdîd ve taḥlîl adıyla yayımlanmıştır (Tunus 1996).

7. Min Eyyâmi ʿumrân ve teʾemmülât uḫrâ (Tunus 2002). “el-Müsâfir” ve “es-Sindebâd ve’ṭ-Ṭahâre” adlı hikâyeleriyle birlikte Almanca yayımlanmıştır.

8. el-Aʿmâlü’l-kâmile.

Kültür Bakanlığı, Mes‘adî’nin bütün eserlerini Mahmûd Tarşûne editörlüğünde üç cildi Arapça, bir cildi Fransızca olmak üzere dört cilt halinde yayımlamıştır (Tunus 2003).

Mes‘adî ayrıca el-ʿÂlemü’l-edebî, el-Mebâḥis̱, el-Fikr, el-Ḥayâtü’s̱-s̱eḳāfiyye gibi dergilerde edebiyat, kültür ve felsefe alanında birçok makale yazmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 256-257 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.