MEY ZİYÂDE

Nâsıra’da doğdu. Babası Lübnanlı bir Mârûnî olan eğitimci İlyâs Ziyâde, annesi Filistin asıllı Ortodoks Nüzhet Muammer’dir. Rahibe okullarında Fransızca olarak eğitim gördü. İçine dönük bir yaratılışa sahip olan Mey (Mârî) Ziyâde öğrenciliği sırasında Alphonse de Lamartine, Alfred de Musset, Pierre Loti, George Sand, Madame de Stail, Madame de Sévigné gibi Fransız yazarlarının hayatını okudu ve onlardan çok etkilendi. 1908 yılında ailesiyle birlikte Kahire’ye göç etti; burada çeşitli okullarda Fransızca dersleri verdi. Babasının el-Maḥrûse adlı gazeteyi devralıp 1909 yılından itibaren yayımlamaya başlaması üzerine Arapça’sını ilerletip yazılarını bu dilde yazmaya başladı ve ilk Arapça yayını olarak Brada’nın Le retour du flot adlı romanını Rücûʿu’l-mevce ismiyle neşretti. Arapça’nın yanı sıra Fransızca, İngilizce, İtalyanca ve Almanca bilen, yazılarında “Kenâr, Âide, İsis Copia” gibi takma adlar kullanan Mârî, daha sonra Mârî’nin ilk ve son harflerinden oluşan Mey (Meyy) kısaltmasını takma ad olarak seçmiş ve Arap edebiyatında Mey Ziyâde olarak tanınmaya başlamıştır.

1911 yılından itibaren çeşitli dergi ve gazetelerde çıkan yazıları sebebiyle büyük bir üne kavuştu. Evi salı günleri zamanın Mısır, Suriye ve Lübnanlı edip, şair, ilim ve siyaset adamlarının devam ettiği bir edebiyat mahfili haline geldi. Bu toplantılara Melek bint Hifnî Nâsıf, Mustafa Sâdık er-Râfiî, Tâhâ Hüseyin, Abbas Mahmûd el-Akkād, Selâme Mûsâ, Ya‘kūb Sarrûf, Lutfî es-Seyyid, Ahmed Şevkī, Hâfız İbrâhim gibi meşhur kişiler katılıyordu. Mey Ziyâde bu dönemde el-Ehrâm, el-Hilâl, el-Muḳaṭṭam, el-Muḳteṭaf, Progrés egyptien ve Egyptian Mail gibi gazete ve dergiler için makale ve inceleme yazıları kaleme aldı. 1916’da kaydolduğu Kahire Üniversitesi’nde felsefe tarihi, Arap edebiyatı ve ahlâk gibi dersler okudu. I. Dünya Savaşı’nın sona ermesinin ardından o zamana kadar gazetelerde çıkan yazılarını toplayarak çeşitli adlarla yayımladı.

Mey Ziyâde 1929’da babasının, birer yıl ara ile annesinin ve çok sevdiği yazar Cübrân’ın ölümüyle sarsıldı, arka arkaya gelen bu ölümler onu ruhen çökertti. 1932 yılında Fransa, İngiltere ve Roma’ya seyahate çıktı, fakat bu gezilerinden daha çok yıpranmış olarak döndü. 1935’te vesâyet altında bulundurup servetinden yararlanmak amacıyla akrabaları tarafından Lübnan’daki Usfûriye Hastahanesi’ne götürüldü, iki yıl sonra buradan alınarak Beyrut’taki Rebiz Hastahanesi’ne nakledildi. Delirdiğini iddia edenlere cevap olmak üzere 1938 yılında Beyrut’taki Amerikan Üniversitesi’nde “Risâletü’l-edîb ile’l-hayâti’l-Arabiyye” başlıklı bir konferans verdi. Bunun üzerine vesâyeti kaldırıldı, Lübnan’dan ayrılıp Kahire’ye döndü. Ancak Feliks Fâris ile Emîn er-Reyhânî’nin ölümlerini duyunca büyük bir şok geçirdi ve 19 Ekim 1941’de Meâdî Hastahanesi’nde öldü.

Yazılarıyla toplumun ıslah edilmesini hedefleyen Mey Ziyâde’nin hemen hemen bütün yazdıklarının değişmez özelliği sosyal içerikli oluşudur. Düşünceleri genellikle ılımlı ve açık olmakla birlikte içine dönük ve melankolik yapısının etkisiyle teliflerinde kolaylıkla anlaşılmayan derinliklerin mevcudiyeti sezilir. Yazılarında duygusal yönün daha ağır bastığı, okuyucularının aklına hitap ederken bile duygusal ve estetik tesir yoluyla amacını gerçekleştirmeye çalıştığı görülür.

Eserleri. Makale, deneme, inceleme, roman, şiir, mektup gibi telifleri, konferans ve çevirileri olan Mey Ziyâde’nin başlıca eserleri şunlardır:

1. Fleurs de rêve (Kahire 1911). Alphonse de Lamartine’den etkilenerek yazılan ve ona ithaf edilen romantik, mensur ve manzum Fransızca bir koleksiyon olup Lübnanlı Cemîl Cebr tarafından Ezâhîr (Ezhâr ḥulm) adıyla Arapça’ya çevrilmiştir (Beyrut 1952).

2. Bâḥis̱etülbâdiye (Kahire 1920; Beyrut 1975). Bu isim 1886-1918 yılları arasında yaşayan Mısırlı edebiyatçı Melek bint Hifnî Nâsıf’ın takma adıdır. Kadın hakları savunucularından olan Melek bint Hifnî Nâsıf bu konudaki makalelerini en-Nisâʾiyyât adlı kitabında toplamıştır. Mey Ziyâde bu eserinde Melek bint Hifnî Nâsıf’ın şahsiyeti, sosyal nazariyesi ve Arap kadınının durumunun geliştirilmesi konularında eleştiri ve değerlendirmeler yapmaktadır.

3. Sevâniḥu fetât (Kahire 1922; Beyrut 1975). Sosyal konulardaki denemeleriyle hayat felsefesine dair görüş ve hâtıralarının toplandığı eseridir.

4. Kelimât ve işârât (Kahire 1922; Beyrut 1975). Sosyal adalet, yoksulluk sorunu ve çözüm yollarını ele alan edebî, ilmî ve felsefî konferanslarıyla konuşmalarını içermektedir.

5. el-Müsâvât (Kahire 1922; Beyrut 1975). Aristokrasi, kölelik, devrimci sosyalizm, demokrasi, anarşizm, nihilizm, sosyal adalet, sosyal sınıfların doğuşu gibi konuları ihtiva etmektedir.

6. Ẓulümât ve eşiʿʿa (Kahire 1923). Cübrân Halîl Cübrân’ın etkisiyle yazdığı romantik, lirik mensur şiirlerinden meydana gelmektedir.

7. Ṣaḥâʾif (ʿan eşḫâṣ) (Kahire 1924; Beyrut 1975). Edebî tenkide dair bir mukaddime ile iki bölümden meydana gelen eserin birinci bölümü bazı Arap ve Fransızlar’a dair yazdığı makaleleri, ikinci bölüm Denizci Sinbad’ın maceralarını içerir.

8. Resâʾilü Mey (der. Madelaine Arkaş, nşr. Cemîl Cebr, Kahire 1948). Eserde, insan hayatının sorunları üzerine müellifin kadınlara nasihatlerini içeren muhayyel mektupları bir araya getirilmiştir. Mey Ziyâde’nin Mey ve Cübrân (Cemîl Cebr, Beyrut 1950), Aṭyâf min ḥayâti Mey (Tâhir et-Tanâhî, Kahire 1974) ve Mey Ziyâde (Antuvân el-Kavvâl, Beyrut 1993, s. 137-145) gibi eserlerde de dağınık olarak mektupları bulunmaktadır.

9. Resâʾilü Mey (der. Cemîl Cebr, Kahire 1954). Cübrân Halîl Cübrân, Emîn er-Reyhânî, Selmâ Sâiğ ile müellifin evindeki sohbetlere katılan âlim, edip, şair ve sanatkârlarla yazışmalarını ihtiva eder.

10. ʿÂʾişe Teymûr: Şâʿiretü’ṭ-ṭalîʿa (Beyrut 1975).

Mey Ziyâde’nin çevirileri de şunlardır:

1. İbtisâmât ve dümûʿ (Kahire 1911, 1921). el-Ḥubbü’l-Almânî adıyla da anılan eser Friedrich Max Müller’in Deutsche liebe adlı romanının tercümesidir.

2. Rücûʿu’l-mevce (Kahire 1925; Beyrut 1975). Brada’nın Le retour du flot isimli romanının çevirisidir.

3. el-Ḥub fi’l-ʿaẕâb (Kahire 1952). İngiliz yazarı Conan Doyle’ın The Refugees adlı romanının tercümesidir.

Müellifin eserleri el-Müʾellefâtü’l-kâmile li-Mey Ziyâde ismiyle bir araya getirilmiştir (derleme ve tahkik: Selmâ Haffâr el-Kezberî, I-II, Beyrut 1975, 1982). Antuvân el-Kavvâl yazarın makale, mektup, konferans ve konuşmalarından seçmeleri Nuṣûṣ ḫârice’l-Mecmûʿa: Mey Ziyâde adlı eserde toplamıştır (Beyrut 1993).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2004 yılında Ankara’da basılan 29. cildinde, 498-499 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.