MONTEIL, Vincent Mansour

27 Mayıs 1913 tarihinde Paris’te doğdu. Afrika kıtasının sömürgeleştirilmesi sürecinde idarî görevler yapan Monteil ailesine mensuptur. Subay ve aynı zamanda seyyah olan amcası Louis Parfait ile şarkiyata meraklı babası Charles Monteil’den ve ünlü şarkiyatçı Louis Massignon’dan oldukça etkilendi. Babası, Saint Cyr askerî okulundan mezun olan Vincent’a Afrika sevgisini aşılamış ve 1938 yılında onu dostu Louis Massignon ile tanıştırmıştır. Vincent aynı yıl ilk görev yeri olan Fas’a yerli ahali işlerinden sorumlu subay olarak tayin edildi. 1943’te Birleşmiş Milletler Barış Gücü görevlisi olarak II. Dünya savaşlarının en kapsamlısının geçtiği Tunus’a ve 1948’de Filistin topraklarında kurulmakta olan İsrail Devleti’nin Araplar’la yaptığı savaş ortamında Kudüs’e gönderildi. Şubat 1950 - Mayıs 1952 arasında Tahran’da ve Trablusgarp’ta askerî ataşelik görevinde bulundu. Uzakdoğu’ya olan merakı onu Kore ve Vietnam savaşlarında görev almaya sevketti, bu vesileyle civardaki ülkeleri gezdi. 1954’te Cezayir’e askerî özel kalem müdürü sıfatıyla tayin edildiyse de asıl görevi müslümanlarla ilişkileri düzenlemekti. Cezayirliler’e yapılan haksızlıkları sona erdirmek için girişimlerde bulunmasına rağmen istediği başarıyı elde edemeyince bu görevini bıraktı.

Kendini daha çok ilmî araştırmalara vermeye çalışan Vincent Monteil, Lübnan’ın Bikfeyâ şehrinde mevcut Modern Arapça Öğretim Merkezi’nde şarkiyatçı Jacques Berque’in yerine müdürlüğe getirildi ve modern Arap dilini öğrenme imkânı buldu. L’arabe moderne adlı kitabı bu konuda önemli bir başlangıçtır. Daha sonra yirmi beş yıllık (1934-1959) askerî görevin ardından emekliye ayrıldı. İlimle meşgul olmaya, araştırma yapmaya ve ders vermeye başladı. Afrika sevgisi onu Fransızlar’ın sömürgesi Senegal’in başşehri Dakar’da yaşamaya yöneltti. 1959-1968 yıllarında bugünkü adıyla Cheikh Anta Diop Üniversitesi’nde Edebiyat ve İnsan Bilimleri Fakültesi’nin Arap Dili Bölümü’nde ve Dakar’daki Siyah Afrika Fransız Enstitüsü’nün İslâm Bölümü’nde müdür ve hoca olarak görev yaptı. Daha sonra Siyah Afrika Temel Enstitüsü adını alan kurumun müdürlüğüne getirildi. İslâm Bilimleri Laboratuvarı’nı kurarak ülkedeki 1400 kadar yazmanın muhafaza edilmesini sağladı. Dakar’daki hayatı üniversitedeki dersleri, söz konusu enstitüdeki müdürlüğü ve özellikle Kuzey Afrika (Beyaz Afrika) ile Batı Afrika (Siyah Afrika), Fransızca konuşan Afrikalılar’la İngilizce konuşan Afrikalılar, müslüman Afrikalılar’la hıristiyan Afrikalılar arasında köprü vazifesi yapmakla geçti. Batı Afrika’da bugün her biri bağımsız devlet olan Mali, Fildişi Sahili, Moritanya, Gana ve Nijerya gibi ülkeleri gezdi. Her yaz Moritanya’ya geçerek çölde dolaşmayı âdet haline getirmişti. Doğrudan Afrikalılar’ı ilgilendiren ve genelde radyodan yayımlanan serbest tartışma programları düzenledi.

Monteil’in hayatında daha sonra Uzakdoğu görevi dönemi başladı. 1969-1971 yıllarında Endonezya’daki (Cakarta) Fransız Büyükelçiliği’nde kültür müşavirliğine tayin edildi. Tamamen İslâm coğrafyası içinde yer alan Kuzey ve Batı Afrika sömürgelerini, İran’ı ve Lübnan’ı oralarda yaşayarak tanıdı. Daha sonra müslüman Malay ırkının yaşadığı bir bölgede bulunduğu süre içinde Indonésie adlı kitabını yazdı. Doksan iki yıllık ömrünün çocukluk ve gençlik yılları hariç büyük bir bölümünü Fransa dışında geçiren Monteil nihayet 1973’te Paris’e yerleşti. Paris VIII Üniversitesi’nde Arap medeniyeti ve İslâm bilimi dersleri verdi. Çoğunluğu müslüman olmak üzere karşılaştığı bütün insanların inançlarına saygı duydu. 1977’de Moritanya’nın başşehri Nuakşot’ta müslüman olduğunu açıkladı ve Mansûr adını aldı. Artık bu kimlikle tanınmaya başladı. Onun Moritanya’da ihtida etmesi büyük sevinç gösterileriyle karşılandı. İslâm’a karşı sevgisinin uzun yıllar önce başladığını bizzat kendisi söyledi.

Vincent Mansour Monteil, İslâm’ı kitaplar yanında müslümanların arasında yaşayarak öğrendi. Onun amacı Louis Massignon, René Guénon ve Henry E. Corbin gibi İslâm’ın tasavvuf yönüne ağırlık veren bir şarkiyatçı olmaktan çok sıradan müslüman toplumları incelemek, onların bilim, sanat, edebiyat, dil ve medeniyet tarihine katkılarını tesbit etmekti. Bunu gerçekleştirmek için İslâm medeniyetinin en değerli eserlerini tarafsız ve Batılı okuyucuların anlayabileceği şekilde notlarla zenginleştirip yayımlamaya çalıştı. Onun hayatında âmâ şair Ebü’l-Alâ el-Maarrî, Ebû Nüvâs, Ömer Hayyâm, Hâfız-ı Şîrâzî, Bîrûnî, İbn Haldûn gibi önemli isimlerle modern dönemin ünlü şahsiyetlerinden İranlı şair Sâdık Hidâyet, T. E. Lawrence ve hocası Massignon’un önemli bir yeri vardı ve bizzat bu şahsiyetleri kitaplarına konu edinmişti. Ayrıca ilmî eserleri yanında büyük halk kitlelerine hitap edebilen bir yazar olarak Kuzey ve Batı Afrika tarihi, Arap, Fars, Türk, Zenci ve Malay dilleriyle toplumları hakkında çok sayıda eser kaleme aldı. Son on yılını yatağa mahkûm bir halde geçiren Vincent Mansour Monteil 27 Şubat 2005 tarihinde vefat etti. 1995’te Jacques Berque’in ve 2004’te Maxime Rodinson’un ölümünün ardından Fransızlar’ın eski kuşak şarkiyatçılarından hayatta kalan son temsilcinin de vefatıyla XX. yüzyıla damgasını vuran bu insanların dönemi kapanmış oldu.

Eserleri. Telif. 1. Un écrivain persan du demi-siècle: Sadeq Hedayat (Tahran 1952).

2. Essai sur l’Islam en U.R.S.S. (Paris 1953).

3. Les musulmans soviétiques (Paris 1957, 1982). Mete Çamdereli tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir (Sovyet Müslümanları, İstanbul 1992).

4. Les arabes (Paris 1957, 1964). Yazar bu çalışmasında günümüz Arap ülkelerinden Suudi Arabistan, Filistin, Mısır, Sudan, Libya, Tunus, Cezayir, Fas ve Moritanya’yı incelemektedir.

5. Les officiers (Paris 1959).

6. Louis Massignon, parole donnée (Paris 1962, 1970, 1983). Massignon hakkında uzun bir girişle birlikte onun otuz bir makale, yazı ve konferansını ihtiva eder.

7. l’Islam (Paris 1963).

8. Le monde musulman (Paris 1963, 1972). Arap, Türk, İran-Hint, Malay ve Siyah Afrika’dan olmak üzere beş renkteki müslümanların yaşayış tarzlarının ele alındığı eser çok sayıda fotoğrafla zenginleştirilmiş, yazarın hayatı boyunca edindiği bilgi ve gözlemlerini aktardığı son derece önemli bir çalışmadır.

9. l’Islam noir (Paris 1964, 1971, 1980). Afrika üzerine yapılan araştırmalar için önemli bir dönüm noktası olup İzzet Tanju eseri Afrika’da İslam adıyla kısmen Türkçe’ye çevirmiştir (İstanbul 1992).

10. Soldat de fortune (Paris 1966). Yazar bu eserinde hem ailesi içinde hem de yaşamı boyunca çeşitli ülkelerde edindiği bilgi ve tecrübeleri hakkında bilgi verir.

11. Petite planète: Maroc (Paris 1966).

12. Indonésie (Paris 1970, 1972).

13. l’Iran (Paris 1972).

14. Clefs pour la pensée arabe (Paris 1974; La pensée arabe, Paris 1977, 1987).

15. Dossier secret sur Israèl: Le terrorisme (Paris 1978). İsrail’in Araplar’a karşı izlediği politikaları sert bir şekilde kınayan eseri Ergun Göze İsrail’in Gizli Dosyası: Terörizm adıyla Türkçe’ye çevirmiştir (İstanbul 1995).

16. Lawrence d’Arabie: le lévrier fatal 1888-1935 (Paris 1987).

17. Louis Massignon 1883-1962 (Paris 1987).

Tercüme. 1. Le persan contemporaine (Paris 1955). Eserin birinci bölümü Farsça on dört ayrı metnin tercümesini ve Latin harfleriyle okunuşunu, ikinci bölümü Farsça-Fransızca bir sözlüğü içerir.

2. Antologie bilingue de la littérature arabe contemporaine. Çeşitli Arap ülkelerinin önde gelen edebiyatçılarının eserlerinden seçilen metinler Arapça orijinalleri ve Fransızca tercümeleriyle birlikte yayımlanmıştır (Beyrut 1961).

3. Al-Muqaddima: Discours sur l’historie universelle d’Ibn Khaldūn (I-III, Beyrut 1967-68). İbn Haldûn’a ait eserin halen Fransa’da bulunan yegâne tercümesi olan bu eser altı yılda tamamlanmıştır.

4. Abū’l-ʿAlâʾ al-Maʿarrī (973-1057). L’épître du pardon. Maarrî’nin Risâletü’l-ġufrân’ının çevirisidir (Paris 1984).

5. Ḥāfeẓ (1325-1390). Hâfız-ı Şîrâzî divanından aşk, âşık ve sevgili temalarında seçme şiirlerle Fransızca’ya çevirilerini içerir (Paris 1989).

6. Bīrūnī (973-1050). Bîrûnî’nin Taḥḳīḳu mâ li’l-Hind adlı kitabından seçilen metinlerin tercümesidir (Arles 1996).

Monteil bunların yanında Ebû Nüvâs (Abū-Nüvâs le vin, le vent, la vie [Paris 1979]) ve Ömer Hayyâm’ın şiirlerinden de tercümeler yapmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 278-279 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.