MÜFTÎ DERVİŞ

Kütahya’da doğdu. Germiyanoğulları döneminde Kütahya’nın Kalburcu köyüne yerleşen Çavdaroğulları ailesine mensuptur. Asıl adı Ahmed olup müftülük yaptığından dolayı Müftî Derviş, Müftî Şeyh diye tanınır. Mutasavvıf şair Sun‘ullah Gaybî’nin babasıdır. Dedesi Kalburcu Şeyhi veya Çavdar Şeyhi lakaplı Pîr Ahmed Efendi, babası Şeyh Beşir Efendi’dir. Pîr Ahmed Efendi, Karaman’da Cem Seyyah adlı bir zata, İstanbul’da Halvetiyye’nin Sünbüliyye şubesinin pîri Sünbül Sinan Efendi’ye uzun süre hizmet edip hilâfet almıştır. Gaybî’nin verdiği bu bilgiye göre (Bîatnâme, vr. 8^b) onun Merkez Efendi’nin halifesi olduğuna dair kayıt (Müstakimzâde, vr. 166^b) yanlıştır. Pîr Ahmed Efendi’nin Gaybî’nin büyük dedesi olduğunu belirten İsmail Hakkı Uzunçarşılı (Kütahya Şehri, s. 213), Pîr Ahmed ile oğlu Beşir Efendi’yi karıştırmıştır. Mûsikiye dair Burhânü’l-elhân adlı bir eseri olduğu kaydedilen Pîr Ahmed Efendi’nin türbesi Kütahya valiliği sırasında II. Selim tarafından yaptırılmıştır. Beşir Efendi, İstanbul’da Sünbül Sinan’ın halifesi Merkez Efendi’ye intisap etmiş, hilâfet aldıktan sonra Kütahya’ya dönüp Akkaya denilen mevkide bir mescid ve zâviye yaptırıp irşad faaliyetinde bulunmuştur. Hacca giderken Kütahya’ya uğrayan Cemâleddin Hulvî, Şeyh Beşir Efendi’yi ziyaret ettiğini, onun hadis ve tefsir ilimlerine vâkıf olup bu ilimleri okuttuğunu kaydeder (Lemezât-ı Hulviyye, s. 609).

Müftî Derviş medrese öğrenimini tamamlamasının ardından Kütahya müftülüğüne kadar yükselmiş, on sekiz yıl müftülük yaptıktan sonra Elmalılı Sinân-ı Ümmî’ye intisap ederek hilâfet almıştır. Oğlu Gaybî onun müftülüğü döneminde tasavvufa şiddetle karşı olduğunu belirtir. Gaybî’nin ifadelerinden hareketle Müftî Derviş’in Sinân-ı Ümmî’ye intisap ettiğinde oldukça ileri yaşta olduğu söylenebilir.

Müftî Derviş XVII. yüzyılın sûfî şairi Niyâzî-i Mısrî ile aynı şeyhe, Sinân-ı Ümmî’ye mensuptur. Niyâzî’nin, “Biz beş er idik aktık bir demde yola girdik / Kırk yılda pîre erdik bu sohbete erince” beytindeki “beş er” ifadesinin Sinân-ı Ümmî’nin beş halifesine işaret ettiği, bunlardan birinin Müftî Derviş olduğu kaydedilmektedir. I. Ahmed’in Çavdaroğlu ailesi için tesis ettiği vakfiyeye ilişkin 1019 (1610) tarihli fermanda Beşirzâde diye anılan Müftî Derviş’in bu tarihte vakfın mütevellisi olduğu anlaşılmaktadır.

XVII. yüzyılın sonlarında vefat eden Müftî Derviş’in türbesi Kütahya kabristanındadır. Gaybî, İstanbul’a giderek Olanlar Şeyhi İbrâhim Efendi’ye intisap ettiğine göre babasına intisap edememiş veya etmişse bile sülûkünü tamamlayamamış olmalıdır. Buna göre Müftî Derviş, Gaybî’nin İbrâhim Efendi’ye intisabından önce vefat etmiş olmalıdır.

Müftî Derviş, Müftî, Çavdaroğlu, Çavdaroğlu Ahmed mahlaslarını kullanan şair, Yûnus Emre tarzı şiirin önemli takipçilerinden biridir. Medrese öğrenimi görerek müftülük ve müderrislik yapmış olmasına rağmen tasavvufî konuları çok sade bir dille ifade eden Müftî Derviş’in bazı şiirleri şeyhi Sinân-ı Ümmî, pîrdaşı Niyâzî-i Mısrî’ye ve diğer pîrdaşlarına nazîre olarak yazılmıştır. Gaybî de babasının bazı şiirlerinden ilham almış veya bu şiirlere nazîreler yazmıştır.

Müftî Derviş’in şiirlerini içeren üç yazma tesbit edilmiştir. Elmalı İlçe Halk Kütüphanesi’ndeki bir mecmuada (nr. 43) otuzu aşkın şiiri mevcuttur. Ata Terzibaşı kendisindeki bir yazmada 177 şiirinin bulunduğunu söylemektedir (bk. bibl.). Millî Kütüphane’deki bir mecmua da (nr. A 3488/1, vr. 2^a-36^b) Müftî Derviş’in 172 şiirini ihtiva etmektedir. Bu nüshadaki şiirler Sadık Mısırcı tarafından yüksek lisans tezi olarak neşre hazırlanmıştır (bk. bibl.). Mustafa Tatcı ile Cemal Kurnaz’ın yayımladığı Kütahyalı Bir Gönül Eri: Çavdaroğlu Müftî Derviş adlı çalışma (Ankara 1999) şairin altmış şiirini ihtiva etmektedir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 31. cildinde, 505 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.