MUHAMMED EBÜ’l-FAZL İBRÂHİM

1904 veya 1905 yılında Mısır’ın Saîd (Yukarı Mısır) bölgesinde doğdu. İlk tahsilini memleketinde yaptıktan sonra Ezher’de öğrenimini sürdürdü. Ardından girdiği Kahire Dârülulûmu’ndan 1934’te mezun oldu. Devlet okullarında öğretmenlik yaptı. Mısır’ın en büyük kütüphanesi olan ve eski eserlerin neşrini de gerçekleştiren Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’nin edebiyat bölümünün müdürlüğüne getirildi. Daha sonra burada kütüphanecilik işleri müdürlüğüne tayin edildi. Bu sırada Şuûnü’t-türâs’ın çeşitli meclislerine katıldı. Kahire’deki Fen, Edebiyat ve Sosyal Bilimler Yüksek Konseyi’ne bağlı İhyâü’t-türâs Komisyonu’na üye seçildi. 1960’ta el-Meclisü’l-a‘lâ li’ş-şuûni’l-İslâmiyye teşekkül edince eski eserlerin neşrine yöneldi ve bunun için İhyâü’t-türâs Komisyonu’nu kurdu. Ezher Kütüphanesi müdürü Ebü’l-Vefâ el-Merâgī, Fuâd Seyyid ve M. Reşâd Abdülmuttalib gibi eski eser uzmanı âlimlerin çalıştığı bu komisyonun başkanlığını bir süre kendisi yaptı. Mısır’da Cem‘iyyetü şübbâni’l-müslimîn’in kurucuları arasında yer aldı. Kahire’de vefat eden Muhammed Ebü’l-Fazl daha çok yaptığı tahkiklerle ve araştırmacı kişiliğiyle tanınır. Ancak hayatının son zamanlarında tahkik ve tashih esaslarına riayet etmeden eserler neşretmiş olmakla da eleştirilmiştir. Onun evinde her cuma akşamı düzenlenen ve otuz yıl kadar devam eden ilim ve edebiyat meclislerine Şevkī Dayf, Yahyâ Nâmî, Ahmed Hayrî, Abdüsselâm Muhammed Hârûn, İbrâhim Şebbûh, Fuâd Seyyid, M. Reşâd Abdülmuttalib, Hüsâmeddin Kudsî ve Cemâleddin eş-Şeyyâl gibi meşhur şahsiyetler iştirak ederdi.

Eserleri. Muhammed Ebü’l-Fazl, müstakil veya müşterek olarak telif ettiği birkaç eserden başka çeşitli alanlarda çok sayıda eserin tahkik ve neşrini gerçekleştirmiştir. A) Telifleri. Eyyâmü’l-ʿArab fi’l-Câhiliyye (müşterek, Beyrut 1361); Eyyâmü’l-ʿArab fi’l-İslâm (müşterek, Kahire 1394); Ḳıṣaṣü’l-ʿArab (müşterek, I-IV, Kahire 1962; Beyrut 1405); Ḳıṣaṣü’l-Ḳurʾân.

B) Tahkikleri. İbnü’l-Kıftî, İnbâhü’r-ruvât (I-IV, Kahire 1369-1393/1950-1973); Taberî, Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk (I-IX, Kahire 1960-1970); İbn Ebü’l-Hadîd, Şerḥu Nehci’l-belâġa (I-XX, Kahire 1378-1380, 1385-1387); Müberred, el-Kâmil fi’l-edeb (I-IV, Kahire 1376); Harîrî, Dürretü’l-ġavvâṣ (Kahire 1975); Zemahşerî, el-Fâʾiḳ fî ġarîbi’l-ḥadîs̱ (müşterek, I-IV, Kahire 1364, 1391); İmruülkays, Dîvân (Kahire 1964); Nâbiga ez-Zübyânî, Dîvân (Kahire 1397); Bahâ Züheyr, Dîvân (müşterek, Kahire 1397); Ebû Bekir ez-Zübeydî, Ṭabaḳātü’n-naḥviyyîn (Kahire 1954); Ebü’t-Tayyib el-Lugavî, Merâtibü’n-naḥviyyîn (Kahire 1955); Sehâvî, Buġyetü’r-râġıb (Kahire 1991), Süyûtî, Buġyetü’l-vuʿât (Kahire 1384/1964), el-Müzhir fî ʿulûmi’l-luġa (müşterek, I-II, Beyrut 1406), Târîḫu’l-ḫulefâʾ (Kahire 1396), el-İtḳān fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân (Kahire 1387/1967), Ḥüsnü’l-Muḥâḍara (I-II, Kahire 1387); Kādî el-Cürcânî, el-Vesâṭa (müşterek, Kahire, ts.); İbn Hicce el-Hamevî, S̱emerâtü’l-evrâḳ (Kahire 1391/1971); Ahmed b. Muhammed el-Meydânî, Mecmaʿu’l-ems̱âl (I-IV, Riyad 1393); İbrâhim b. Muhammed el-Beyhakī, el-Meḥâsin ve’l-mesâvî (I-II, Kahire 1380); Ebû Mansûr es-Seâlibî, S̱imârü’l-ḳulûb (Kahire 1384); Ebü’l-Hilâl el-Askerî, Cemheretü’l-ems̱âl (I-II, Kahire 1384); Şerîf el-Murtazâ, Kitâbü’l-Emâlî (Emâli’l-Murtażâ diye de tanınan Ġurerü’l-fevâʾid; I-II, Kahire 1373/1954); Kemâleddin İbnü’l-Enbârî, Nüzhetü’l-elibbâʾ (Kahire 1386), el-Eżdâd (Küveyt 1380; Sayda 1987); Zerkeşî, el-Burhân (I-IV, Kahire 1376/1957); Buhârî, el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ (müşterek, I-IX, Mekke 1404); İbn Nübâte el-Mısrî, Serḥu’l-ʿuyûn (Kahire 1383/1964), Radıyyüddin es-Sâgānî, et-Tekmile (müşterek, I-VI, Kahire 1399); Safedî, Tamâmü’l-mütûn (Kahire 1389); Ali b. Ebû Tâlib, Secʿu’l-ḥamâm fî ḥükmi’l-imâm (müşterek, Beyrut 1386; eser ve tahkikleri için ayrıca bk. M. Hayr Ramazan Yûsuf, II, 128-129).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 30. cildinde, 520 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.