MUHAMMED MUÎN

17 Receb 1336 (28 Nisan 1918) tarihinde Reşt’te doğdu. Birçok âlim yetiştiren bir aileye mensuptur. Küçük yaşta anne ve babasını kaybettiğinden dedesi Şeyh Muhammed Takī Muînülulemâ’nın himayesinde büyüdü. İlk ve orta öğrenimini Reşt’te tamamladı. Bu arada dedesinden ve Seyyid Mehdî Reştâbâdî’den Arapça ile dinî ve edebî ilimleri okudu. Ardından Tahran’a giderek dârülfünunda tahsil gördü. 1931’de girdiği Tahran Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden mezun olduktan sonra Ahvaz’da lise müdürlüğüne tayin edildi (1935). Beş yıl kaldığı bu şehirde diğer bazı görevlerde de bulundu. Bir yandan da eğitim bilimleri, psikoloji ve felsefe ile ilgilendi.

1939’da Tahran’a dönen Muhammed Muîn, Kültür Bakanlığı’ndaki görevi sırasında Fars dili ve edebiyatı dalında doktor unvanı aldı (1942). Ardından akademik kadroya geçerek çalışmalarını üniversitede sürdürdü. 1945 yılından itibaren şarkiyatçı Henry Eugenie Corbin ile birlikte Farsça ve Arapça felsefî-tasavvufî metinler üzerinde yaptığı çalışmalar sonucunda bir dizi kitap neşretti. 1946’da Ali Ekber-i Dihhudâ’nın Luġatnâme’sinin basılması için oluşturulan yayın kuruluna seçildi ve müellifin vasiyeti üzerine, onun vefat ettiği 1955 yılından hayatının sonuna kadar bu kurulun başkanlığını üstlendi; ancak 1966-1971 yıllarında hastalığı sebebiyle kendisine Seyyid Ca‘fer-i Şehîdî vekâlet etti. 1952-1954 yılları arasında Şûrâ-yi Âlî-yi Ferheng üyeliğinde bulundu. 1954 yazında, sanat ve kültür kurumlarında araştırma yapmak amacıyla Harvard Üniversitesi’nin daveti üzerine Amerika’ya gitti. Dönüşte Henry E. Corbin ile birlikte Nâsır-ı Hüsrev’in Câmiʿu’l-ḥikmeteyn’ini yayımladı. Bu çalışmasıyla Academice des Inscriptions et Belles-Letters tarafından Tamhour ödülüne lâyık görüldü.

1957’de Münih Müsteşrikler Kongresi’nde İran Kitâbeleri Koleksiyonu Komitesi ve Pehlevî Sözlüğü Yazım Kurulu üyeliklerine seçilen Muhammed Muîn, Almanya’da ve İsviçre’de incelemelerde bulunduktan sonra Moskova, Leningrad ve Bakü üniversitelerinin daveti üzerine Sovyetler Birliği’ne gitti. 1958 yılı baharında Paris’te Fransız İlmî Araştırmalar Merkezi’nde Mevlânâ Celâleddin ve İran’da tasavvuf konusunda bir dizi konferans verdi; Société Asiatique ile Ernest Renan Felsefe Kurumu’nun üyeliklerine seçildi. Ayrıca İran’da Bakanlar Kurulu kararıyla Ferhengistân üyesi oldu. Ertesi yıl modern İran şiirinin öncüsü Nîmâ Yûşîc’in vasiyeti üzerine onun eserlerini yayımlamak için çalışmaya başladı. 1961’de Fransız sanat ve edebiyat yüksek nişanını aldı. 1963’te Princeton Üniversitesi’nin davetiyle Amerika’ya gitti. Son yurt dışı gezisini 1966’da Bölgesel İşbirliği Toplantısı’na katılmak üzere Türkiye’ye yaptı. Aynı yıl beyin felci geçiren Muhammed Muîn tedavi için Kanada’ya götürüldü. Ancak tedaviden bir sonuç alınamayınca ülkesine getirildi ve uzun süre bitkisel hayatta kaldıktan sonra 3 Temmuz 1971 tarihinde Tahran’da vefat etti. Muhammed Muîn ilmî tarafsızlığı ve titizliğiyle tanınmaktadır.

Eserleri. A) Telifleri. Sitâre-i Nâhîd yâ Dâstân-i Ḫordâd ü Umurdâd (Tahran 1316 hş./1937); Ḫâfıẓ-ı Şîrînsüḫan (Tahran 1319 hş./1940); Yuşt Feryân ü Merzübânnâme (Tahran 1322 hş./1943); Yek Ḳıṭʿa Şiʿr der Pârsî-i Bâstân (Tahran 1322 hş./1943); Şâhân-i Kiyânî ü Haḫamenişî der Âs̱ârü’l-bâḳıye (Tahran 1324 hş./1945); ʿAllâme Muḥammed-i Ḳazvînî (Tahran 1324 hş./1945); Erdâvîrâfnâme (Tahran 1325 hş./1946); Pûrdâvud, Tercüme-i Aḥvâl ü Âs̱âr (1325 hş./1946); Rûzşümârî der Îrân-ı Bâstân ü Âs̱âr-ı Ân der Edebiyyât-ı Pârsî (Tahran 1325 hş./1947); Mezdeyesna vü Teʾs̱îr-i Ân der Edebiyyât-i Pârsî (Tahran 1326 hş./1947, doktora tezidir); Şümâre-i Heft ü Heft Peyker-i Niẓâmî (Tahran 1327/1948); Ḥikmet-i İşrâḳ u Ferheng-i Îrân (Tahran 1329 hş./1950); Ḳāʿidehâ-yi Cemʿ der Zebân-i Fârsî (Tahran 1331 hş./1952; eser daha sonra Müfred ü Cemʿ, Maʿrife ve Nekre adıyla ve bazı ilâvelerle birlikte tekrar basılmıştır, Tahran 1337 hş./1958); Emîr Ḫüsrev-i Dihlevî (Tahran 1331 hş./1952); Âyîne-i Sikender (Tahran 1333 hş./1953); İsm-i Maṣdar, Ḥâṣıl-ı Maṣdar (Tahran 1332 hş./1953; 1341 hş./1962); İżâfe (I-II. Tahran 1332-1339/1953-1960); Luġat-i Fârsî-i İbn Sînâ (Tahran 1333 hş./1954); Naṣîrüddîn-i Tûsî (Tahran 1335 hş./1956); Taḥlîl-i Heft Peyker-i Niẓâmî (Tahran 1338 hş.); İsm-i Cins ü Maʿrife ve Nekre (Tahran 1341 hş./1962); Ferheng-i Fârsî (I-VI, Tahran 1342-1347 hş./1963-1968; Dihhudâ’nın Luġatnâme’sinden sonra Farsça’dan Farsça’ya sözlüklerin en zengini olup son iki cildi özel isimler sözlüğüdür).

B) Neşirleri. Muhammed Hüseyin Halef-i Tebrîzî, Burhân-ı Ḳāṭıʿ (I-IV, Tahran 1330 hş./1951; I-V, Tahran 1342); İbn Sînâ, Risâle-i Manṭıḳ: Dânişnâme-i ʿAlâʾî (Tahran 1331 hş./1952, 1975, Seyyid Muhammed Mişkât ile birlikte); Nâsır-ı Hüsrev, Câmiʿu’l-ḥikmeteyn (Tahran 1332/1953, Henry E. Corbin ile birlikte); Nizâmî-i Arûzî, Çehâr Maḳāle (Tahran 1333 hş./1954); Mecmûʿa-i Eşʿâr-i Dihḫudâ bâ Muḳaddime-i Meşrûḥ der Tercüme-i Aḥvâl ü Âs̱âr-i Vey (Tahran 1334 hş./1955); Şerḥ-i Ḳaṣîde-i Ebü’l-Heys̱em (Tahran 1334/1955, Henry E. Corbin ile birlikte; Hâce Ebü’l-Heysem Ahmed b. Hasan Cürcânî’nin kasidesine Muhammed b. Surh Nîsâbûrî’nin yazdığı şerhin neşridir); Avfî, Cevâmiʿu’l-hikâyât (Tahran 1335 hş./1956); Rûzbihân-ı Baklî, ʿAbherü’l-ʿâşıḳīn (Tahran-Paris 1337/1958, Henry E. Corbin ile birlikte).

C) Tercümeleri. Revânşinâsî-i Terbiyetî (Ali el-Cârim – Mustafa Emîn’in ʿİlmü’n-nefs ve âs̱âruhû fi’t-terbiye ve’t-taʿlîm adlı eserinin tercümesidir, Ahvaz 1316 hş./1937); Ketîbehâ-yi Pehlevî (W. B. Henning’in İngilizce eserinden yapılmış çeviridir, Tahran 1329 hş./1950); Îrân ez Âġāz tâ İslâm (R. Chirshman’ın Iran des origines à I’Islam adlı eserinin tercümesidir, Tahran 1336 hş.).

Muhammed Muîn’in edebiyat, dinler tarihi, İslâm öncesi ve İslâmî devir İran’ı, edebiyat tarihi, eski eserler, eğitim bilimleri, felsefe ve folklorla ilgili 200’ü aşkın makalesi çeşitli dergilerde yayımlanmıştır. Bu makaleler Mâhduht Muîn tarafından iki cilt halinde basılmıştır (Mecmûʿa-i Maḳālât, Tahran 1364-1367 hş./1985-1988).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan 30. cildinde, 554-555 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.