https://islamansiklopedisi.org.tr/muhammed-sule
623 (1226) yılında doğdu. Aslen Musullu olup Şu‘le lakabıyla meşhur olmuş, babası, Halep Valisi Hayır Bey’in yanında muvakkı‘ olarak çalıştığı için Halebî nisbesi ve İbnü’l-Muvakkı‘ künyesiyle de anılmıştır. Çerkez hükümranlığının sona ermesinin ardından Kahire’ye gittiği belirtilen Muhammed Şu‘le (Ziriklî, V, 321) tefsir, fıkıh, tarih gibi alanlarda kendini yetiştirmekle birlikte çalışmalarını Arap dili ve edebiyatı ile kıraat ilminde yoğunlaştırdı; bu arada şiirle de ilgilendi ve eserlerinin bir kısmını manzum olarak kaleme aldı. Henüz çocuk yaşta iken, daha sonra eserlerini kendisinden dinleyen Ebü’l-Hasan Ali b. Abdülazîz el-Erbîlî’den kıraat okudu. Kaynaklarda talebelerinden sadece Musul’daki derslerine katılan Takıyyüddin Ebû Bekir el-Mikassâtî’nin adı zikredilir. Üstün zekâsı, zühdü, mütevazi kişiliği ve Hanbelî mezhebine mensubiyetiyle tanınan Muhammed Şu‘le, Safer 656’da (Şubat 1258) Musul’da vefat etti. İbn Receb bu tarihi zikrettikten sonra onun 650’de (1252) öldüğüne dair bir rivayet aktarmış, Carl Brockelmann ise vefat tarihini 25 Safer 650 (7 Mayıs 1252) olarak kaydetmiştir.
Eserleri. 1. Ṣafvetü’r-râsiḫ fî ʿilmi’l-mensûḫ ve’n-nâsiḫ. Üzerinde nesih tartışması yapılan âyetlerin sûre tertibine göre ele alındığı eser Muhammed İbrâhim Abdurrahman tarafından neşredilmiştir (bk. bibl.).
2. Kenzü’l-meʿânî fî şerḥi Ḥırzi’l-emânî. Kāsım b. Fîrruh eş-Şâtıbî’ye ait manzum eserin şerhi olan kitabın birçok kütüphanede yazma nüshaları bulunmaktadır (el-Fihrisü’ş-şâmil: ʿUlûmü’l-Ḳurʾân, maḫṭûṭâtü’l-ḳırâʾât, s. 171-174).
3. eş-Şemʿatü’l-muḍıyye bi-neşri ḳırâʾâti’s-sebʿati’l-merżıyye. Muhtasar manzum bir eserdir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1064-1065). el-Fihrisü’ş-şâmil’de (ʿUlûmü’l-Ḳurʾân, maḫṭûṭâtü’l-ḳırâʾât, s. 131) eserin nüshaları Mansûr et-Tablâvî’ye (ö. 1014/1606), ayrıca Ebü’l-Vefâ Kemâleddin’e nisbet edilmişse de Keşfü’ẓ-ẓunûn’da (II, 1064-1065) Şu‘le’ye aidiyetinden söz edilirken müellifin Kemâleddin, babasının da Ebü’l-Vefâ diye anıldığına bakılırsa Tablâvî tesbitinin doğru olmadığı anlaşılır.
4. Ẕâtü’r-rüşd fi’l-ḫilâfi beyne ehli’l-ʿaded (Dublin Chester Beatty Library, nr. 3961/4; Princeton University Library, Yahuda, nr. 3859/1-157, 5492/2-157).
5. Yetîmetü’d-dürer fi’n-nüzûli ve âyâti’s-süver (Dublin Chester Beatty Library, nr. 3961/2).
6. Ġāyetü’l-iḫtiṣâr fî menâḳıbi’l-erbaʿati eʾimmeti’l-emṣâr (Feżâʾilü’l-eʾimmeti’l-erbaʿa). Ebû Hanîfe, Mâlik, Şâfiî ve Ahmed b. Hanbel hakkında olup (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1189-1190) Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Ayasofya, nr. 33) müellifi belirtilmeksizin aynı adla kayıtlı olan kitabın Şu‘le’nin bu eseri olması muhtemeldir.
7. Naẓmü mens̱ûri’l-kelâm fî ẕikri’l-ḫulefâʾi’l-kirâm. Hz. Ebû Bekir’den otuz beşinci Abbâsî halifesi Zâhir-Biemrillâh Ahmed’e kadarki halifelere dair bir risâledir (a.g.e., II, 1964).
8. el-ʿUnḳūd. İbn Cinnî’nin nahivle ilgili ʿUḳūdü’l-hemz (nşr. Mâzin el-Mübârek, Dımaşk 1409/1988, s. 57-64) adlı risâlesinin manzum hale getirilmiş şeklidir.
9. Manẓûme fî ḥisâbi’l-yed (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2727).
Kaynaklarda ayrıca Naẓmü iḫtilâfi ʿadedi’l-ây bi-rumûzi’l-cümel, Şerḥu Taṣḥîḥi’l-Minhâc li’bni Ḳāḍî ʿAclûn, el-Fetḥ li-muġlaḳı ḥizbi’l-fetḥ, et-Telvîḥ bi-meʿânî esmâʾillâhi’l-ḥüsnâ el-vâride fi’ṣ-ṣaḥîḥ adlı eserlerinden söz edilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA
Muhammed Şu‘le, Ṣafvetü’r-râsiḫ fî ʿilmi’l-mensûḫ ve’n-nâsiḫ (nşr. M. İbrâhim Abdurrahman), Kahire 1415/1995, neşredenin girişi, s. 17-23.
Zehebî, Maʿrifetü’l-ḳurrâʾ (Altıkulaç), III, 1340-1341, 1400.
a.mlf., Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XXIII, 360.
İbn Receb, eẕ-Ẕeyl ʿalâ Ṭabaḳāti’l-Ḥanâbile, Beyrut, ts. (Dârü’l-ma‘rife), II, 256-258.
İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, II, 80-81.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 647, 662; II, 1064-1065, 1189-1190, 1964.
Brockelmann, GAL Suppl., I, 859.
Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 126.
Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), V, 321-322.
el-Fihrisü’ş-şâmil: ʿUlûmü’l-Ḳurʾân, maḫṭûṭâtü’t-tefsîr ve ʿulûmih (nşr. el-Mecmau’l-melekî), Amman 1409/1989, I, 255; a.e.: ʿUlûmü’l-Ḳurʾân, maḫṭûṭâtü’l-ḳırâʾât, Amman 1415/1994, s. 131, 171-174.
