https://islamansiklopedisi.org.tr/muntehet-taleb
Ebû Gālib Muhammed b. Mübârek b. Muhammed b. Muhammed b. Meymûn el-Bağdâdî kitabının girişinde eser hakkında kısaca bilgi vermektedir. Buna göre müellif kitabını 588-589 (1192-1193) yıllarında altmışı aşkın bir yaşta iken Bağdat’ta telif etmiştir (Müntehe’ṭ-ṭaleb [nşr. M. Nebîl Turayfî], I, 10). Bu durumda kendisi 527 (1133) yılı civarında doğup 589’dan (1193) sonra vefat etmiş olmalıdır. Fuat Sezgin müellifin 523-597 (1129-1201) yılları arasında yaşadığını söyler (Müntehe’ṭ-ṭaleb [nşr. Fuat Sezgin], neşredenin girişi, I, s. VI). İbn Meymûn, Arap dili ve edebiyatı âlimi İbnü’l-Haşşâb’dan çok sayıda divan okuduğunu ve İbn Nâsır es-Selâmî ile İbnü’s-Semîn’den ders aldığını kaydeder. Bağdat ve civarında bulunan kütüphanelerdeki divanları ve şiir mecmualarını incelediğini, onların birçoğunu istinsah ettikten sonra eserini meydana getirdiğini belirtir. Süyûtî, Şerḥu Şevâhidi Muġni’l-lebîb’inde Müntehe’ṭ-ṭaleb’in müellifi olarak sadece İbn Meymûn adını zikretmiş, Kâtib Çelebi de bunu aynen tekrarlamıştır. Buna rağmen Keşfü’ẓ-ẓunûn nâşiri, “Ali b. Meymûn b. Hüseyin el-Mâlikî el-Fâsî el-müteveffâ senete 917” ibaresini eklemek suretiyle müellif ismini yanlış kaydetmiştir (Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1857).
Tam adı Müntehe’ṭ-ṭaleb min eşʿâri’l-ʿArab olan eser şiirleriyle istişhâd edilen Câhiliye, muhadram ve 150 (767) yılına kadar yaşamış İslâmî dönem şairlerinden yapılmış seçmeleri kapsar. Aslı altı mücelled içinde on cüzden oluşan kitap, her cüzde yaklaşık 100 kaside olmak üzere toplam 1051 kaside ile yirmi dokuz kıta içerir. 264 şairden yapılmış seçmelerin toplam beyit sayısı 4000’e yaklaşır. Müellif eserinde şiirlerine yer verdiği şairler arasında bir sıralama yapmadığını, ancak uğur ve bereket vesilesi telakki ettiği Kâ‘b b. Züheyr’in “Kasîdetü’l-Bürde”siyle başladığını, Ehl-i beyt’in methine dair olan Kümeyt el-Esedî’ye ait “el-Hâşimiyyât” adlı kasidelerle kitabına son verdiğini ifade eder ([nşr. M. Nebîl Turayfî], I, 10). Yine eserinin ana kaynakları olarak Mufaddal ed-Dabbî’nin el-Mufaḍḍaliyyât’ı, Asmaî’nin el-Aṣmaʿiyyât’ı, Ebû Ubeyde Ma‘mer b. Müsennâ’nın Neḳāʾiżu Cerîr ve’l-Ferezdaḳ’ı, Kümeyt el-Esedî’nin el-Hâşimiyyât’ı, Sükkerî’nin Dîvânü’l-Hüẕeliyyîn’i ile İbn Düreyd’in Kitâbü’ş-Şevârid’inde ve İbn Sellâm el-Cumahî’nin Ṭabaḳātü fuḥûli’ş-şuʿarâʾsında geçen şiirleri zikreder (a.g.e., I, 10). Gençliğinden beri bu disiplinle meşgul olduğunu söyleyen müellif seçme ilkesini “fesahat” ve “cevdet” şeklinde özetler. Buna göre eserine fasih Arapça olup edebî değeri bulunan şiirleri almıştır. Bu sebeple Müntehe’ṭ-ṭaleb edebiyat koleksiyonu niteliği taşır. Yer yer sayfaların kenarlarında garîb kelimelerin kısa açıklamalarının yapıldığı eserde başka kaynaklarda yer almayan şiirlerin kaydedilmesi, diğer kaynaklarda eksik geçen bazı şiirlerin tamamının alınması, şiirleri kaybolmuş meşhur birçok şairin beyit veya kıtalarını ihtiva etmesi, yine kaynaklarda isimleri ve şiirleri geçmeyen ediplere ait şiirlerin bulunması antolojinin önemini arttırmaktadır. Ayrıca muhtelif şiirlerde Câhiliye hayatına ve çevreye ilişkin zengin kayıtlara rastlanmaktadır. Fuat Sezgin, Müntehe’ṭ-ṭaleb’in Arap şiiri antolojileri içinde zamanımıza ulaşanların en büyüklerinden biri olduğunu belirtir. Eserde şairlerin isim ve şeceresiyle birlikte kıssa ve haberlere de yer verilir. Bazı kasidelerin başında yazılış sebebi ve konusu da belirtilmiştir ([nşr. M. Nebîl Turayfî], I, 18, 221, 234, 258; II, 220).
Eserin I. cildi Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Lâleli, nr. 1941, müellif nüshası), I ve II. ciltler Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye (nr. 389, 391), III ve V. ciltler Yale Üniversitesi Kütüphanesi’nde (nr. 53) bulunmaktadır. Fuat Sezgin mevcut ciltlerin tıpkıbasımını yapmış (Frankfurt 1406/1986), aynı ciltler, Muhammed Nebîl Turayfî tarafından önemli dipnot ve indekslerin ilâvesiyle dokuz cilt halinde neşredilmiştir (Beyrut 1999). Müntehe’ṭ-ṭaleb’in IV ve VI. ciltlerinin zamanımıza ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir. Ancak Von Tilman Seidensticker, yaptığı bir araştırmada eserin kayıp kısımlarının İbn Fazlullah el-Ömerî’nin Mesâlikü’l-ebṣâr’ında geçtiğini ispata çalışmaktadır (bk. bibl.). Çünkü Müntehe’ṭ-ṭaleb, başta Ömerî’nin bu hacimli eseri olmak üzere Abdülkādir el-Bağdâdî’nin Ḫizânetü’l-edeb’i ile Süyûtî’nin Şerḥu Şevâhidi Muġni’l-lebîb’inin temel kaynaklarındandır. Hâtim Sâlih ed-Dâmin ile Yahyâ el-Cübûrî, eserden seçtikleri tanınmayan şairlere ait bazı kasideleri şairlerinin biyografileriyle birlikte neşretmiş, ayrıca kitabın zamanımıza ulaşan ciltlerinde yer alan kasidelerin indekslerini yayımlamıştır (bk. bibl.).
BİBLİYOGRAFYA
Ebû Gālib İbn Meymûn, Müntehe’ṭ-ṭaleb (nşr. Fuat Sezgin), Frankfurt 1406-13/1986-93, I-III; ayrıca bk. neşredenin girişi, I, s. VI; a.e. (nşr. M. Nebîl Turayfî), Beyrut 1999, I-IX; ayrıca bk. neşredenin girişi, I, 9-16.
Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1857.
Abdülkādir el-Bağdâdî, Ḫizânetü’l-edeb, I, 22; V, 430; IX, 222; X, 434.
Brockelmann, GAL Suppl., I, 494, 936; II, 903.
Sâlihiyye, el-Muʿcemü’ş-şâmil, s. 201.
S. M. Husain, “Notice of an Unknown Onthology of Ancient Arabic Poetry, “Muntaha’t-Talab min Ash‘ari’l-‘Arab”, by Muhammad b. al-Mubārak b. Muhammad b. Maimun”, JRAS (1937), s. 433-452.
Hâtim Sâlih ed-Dâmin – Yahyâ el-Cübûrî, “Ḳaṣâʾid nâdire min Kitâbi Müntehe’ṭ-ṭaleb min eşʿâri’l-ʿArab”, el-Mevrid, VIII/3, Bağdad 1979, s. 251-310; IX/1 (1980), s. 139-186.
T. Seidensticker, “Verlorene Teile des Muntahā ṭ-ṭalab in al-ʿUmarīs Masālik al-absār”, WO, XXV (1994), s. 116-122.
