MÜNZEVÎ, Ali Nakī

Irak’ın Sâmerrâ şehrinde doğdu. Babası tanınmış âlim ve biyografi yazarı Âgā Büzürg-i Tahrânî’dir. Sâmerrâ ve Necef’te öğrenim gördü. İlk Farsça ve Arapça derslerini, dinî ve edebî bilgileri babasından ve amcası Muhammed İbrâhim’den aldı. 1935’te ailesiyle birlikte gittiği Necef’te Seyyid Kâzım Yezdî Medresesi’nde Şeyh Şems Kafkasî, Şeyh Muhammed Rızâ Tabesî, Şeyh Ali Ekber Hânsârî, Mirza Hasan Bücnûrdî, Muhammed Cevâd Tebrîzî, Abdülhüseyin Reştî, Mirza Bâkır Zencânî gibi hocalardan ilim tahsil etti. Bu sırada babasına eẕ-Ẕerîʿa’nın ilk üç cildinin basımı sırasında yardımcı oldu (1931-1938). II. Dünya Savaşı sırasında ortaya çıkan sıkıntılar yüzünden eserin neşrini sürdürmek üzere babası tarafından Tahran’a gönderildi. Bu arada öğrenimine devam ederek 1947’de Tahran Üniversitesi’nden beşerî ilimlerden, 1950’de öğretmen okulundan ve 1951’de Hukuk Fakültesi’nden lisans diploması aldı.

Ali Nakī, ilk resmî görevini 1946-1948 yıllarında çeşitli okullarda yaptıktan sonra Kültür Bakanlığı’nda çalışmaya başladı. İran’da petrolün millîleştirilmesi hareketi esnasında kardeşinin etkisiyle Tûdeh Partisi’ne üye oldu. 1953’te CIA darbesiyle şahın tekrar iktidara gelmesinin ardından on bir ay hapis yattı. 1959’da Kültür Bakanlığı’ndan Tahran Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne geçti. Edebiyat Fakültesi’nde ders verdi. Ayrıca 1945-1966 yıllarında Dihhudâ’nın Luġatnâmesi’nin neşrini gerçekleştiren heyet içinde yer aldı. eẕ-Ẕerîʿa’nın Necef’te çıkan XIII-XIV. ciltleri dışında kalan kısmını kardeşi Ahmed-i Münzevî ile birlikte yirmi beş cilt halinde neşretti. 1958’de Tahran Üniversitesi’nde doktora tezini tamamladıysa da SAVAK’ın takip ve baskıları yüzünden tezini savunma imkânı bulamadı; 1966’da Necef’e ve oradan Beyrut’a kaçtı. Burada Saint Joseph Üniversitesi’nde felsefe doktorası yaptı (1972) ve 1976’da ülkesine döndü. Tahran Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde ders vermeye başladı. Ancak İran İslâm Devrimi’nin ardından 1980’de bilinmeyen bir suç sebebiyle tutuklandı ve beş yıl hapse mahkûm edildi, böylece resmî görevinden de ayrılmış oldu. Hapisten çıktıktan sonra kendini telif çalışmalarına verdi. 2005 yılında alzheimer hastalığına yakalandı. 19 Ekim 2010’da Tahran’da vefat etti.

Eserleri. Telif: Fihrist-i Kitâbḫâne-i Merkezî-yi Dânişgâh-i Tahrân (I-II, Tahran 1330-1332 hş.); Ferhengnâmehâ-yı ʿArabî be Fârisî (Tahran 1337 hş.); Fihrist-i Kitâbḫâne-i Sipehsâlâr (III-IV, Tahran 1340-1346 hş., Muhammed Takī Dânişpejûh ile birlikte); Fihrist-i Nüsḫahâ-yı Ḫaṭṭî-yi Kitâbḫâne-i Meclis-i Şûrâ-yı Millî (XI-XVI, Tahran 1345-1348 hş., Îrec Efşâr ve Muhammed Takī Dânişpejûh ile birlikte); Fihrist-i Aʿlâmi’z-zerîʿa ilâ teṣânîfi’ş-Şîʿa (I-III, Tahran 1377 hş.); İbn Kemmûne ve felsefetühû fi’n-nübüvve (Tahran 1972, doktora tezi); Sîmurġ u Sî Murġ. Ferîdüddin Attâr’ın Manṭıḳu’ṭ-ṭayr’ının tahlili ve özetidir (Tahran 1359 hş.).

Neşir: Âgā Büzürg-i Tahrânî, eẕ-Ẕerîʿa ilâ teṣânîfi’ş-Şîʿa. İlk üç cildin neşrinde babasına yardımcı olmuş, IV-XII, XV, XXIV-XXV. ciltler kendisi, XIII-XIV. ciltler babası ve diğerleri kardeşi Ahmed-i Münzevî tarafından neşredilmiştir (Tahran 1320-1357 hş.); Ṭabaḳātü aʿlâmi’ş-Şîʿa (I-IX; IV-VIII. yüzyıllara ait beş cildi, Beyrut 1390-1395); Abdülhüseyin Reştî, Keşfü’l-iştibâh fî ecvibeti Mûsâ Cârillâh (Tahran 1330 hş.); Allâme İbnü’l-Mutahhar Hillî, Îżâḥu’l-maḳāṣıd fî şerḥi Ḥikmeti’l-ʿayn (Tahran 1337, 1378 hş.); İbn Sînâ, el-İşârât ve’t-tenbîhât (Tahran 1339 hş.); İsmâil b. Abdürresûl el-Mecdû‘, Fehresetü’l-kütüb ve’r-resâʾil (Tahran 1344 hş.); Aynülkudât el-Hemedânî, Nâmehâ-yi ʿAynülḳuḍât Hemedânî (I-III, Tahran 1362-1377 hş., Afîf Useyrân ile birlikte); İbn Kemmûne, Tenḳīḥu’l-ebḥâs̱ li’l-mileli’s̱-s̱elâs̱ (Tahran 1383 hş.).

Tercüme: Muhammed b. Ahmed el-Makdisî, Aḥsenü’t-teḳāsîm fî maʿrifeti’l-eḳālîm (I-II, Tahran 1361 hş.); İbn Miskeveyh, Tecâribü’l-ümem (V-VI, Tahran 1377 hş.); Yâkūt el-Hamevî, Muʿcemü’l-büldân (I-II, Tahran 1380 hş.); Ignaz Goldziher, Vorlesungen über den Islam. Eserin Arapça çevirisi el-ʿAḳīde ve’ş-şerîʿa fi’l-İslâm’dan Farsça’ya çevrilmiştir (Dershâyî der Bâre-i İslâm, Beyrut 1973; Tahran 1357 hş.). Ali Nakī Münzevî ayrıca birçok dergide Arapça ve Farsça makaleler ve araştırmalar yayımlamıştır. Bunlardan bazıları şunlardır: “Târîḫ-i Fihristnigârî der Îrân” (Peyâm-ı Bahâristân, sy. 30 [Tahran 1382 hş.], s. 40-53); “eẕ-Ẕerîʿa u Âġā Büzürg-i Tahrânî” (Kitâb-ı Mâh-ı Külliyât, sy. 69-70 [Tahran 1382 hş.], s. 4-13); “Ḫudâşinâsî u İrtibât-ı Âdemi bâ Ḫudâ ez Dîdegâh-ı ʿAynülḳuḍât Hemedânî u Dîger Gnosisthâ-yi İslâmî” (Çîstâ, sy. 108-109 [1373 hş.], s. 736-750); “Medâris-i Şîrâz der Südde i Nehüm” (a.g.e., sy. 132-133 [1375 hş.], s. 161-175); “Zemâne u Aḥvâl-i ʿAynülḳuḍât Hemedânî” (a.g.e., sy. 138-139 [Tahran 1376 hş.], s. 614-630); “Dîn ü Devlet der Îrân Naḳş-i ʿUlemâʾ der Devre-i Kâçâr: Teʾlîf-i Profesör Ḥâmid Algar” (Vaḥîd, sy. 54 [1353 hş.], s. 32-44; sy. 260-261 [Tahran 1358 hş.], s. 16-25); “İşrâk-ı Hindî u Îrânî u Nübüvvet-i İsrâîlî” (Kâveh, sy. 36 [Münich 1350 hş.], s. 218-224); “Każâ ü Ḳader der Edebiyyât-ı Fârsî” (a.g.e., sy. 41-42 [1350 hş.], s. 233-246).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 338-339 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.