TDV İslâm Ansiklopedisi editörleri tarafından tespit edilen ilişkili maddeler aşağıda sunulmaktadır. Fakat, MU‘TEZİLE maddesi ile arasında alaka kurulabilecek ansiklopedi maddeleri bunlarla sınırlı olmayabilir.
USÛL-i HAMSE
Mu‘tezile mezhebinin beş inanç esasını ifade eden tabir.
Temellerini attığı ve gelişimine büyük katkı yaptığı ilim
KELÂM
İslâm dininin ana ilkelerini konu edinen ilim.
İnsan fiilleri konusundaki görüşleri sebebiyle mezhebe verilen isim
KADERİYYE
Sorumluluk doğuran fiillerin sadece insan iradesiyle gerçekleştiğini ileri süren itikadî mezhep.
İlahî sıfatlar konusundaki görüşleri sebebiyle mezhebe verilen isim
MUATTILA
Allah’ın zâtını sıfatlarından tecrit edenlere verilen isim.
Fikrî yakınlık taşıdıkları fırka
CEHMİYYE
Cehm b. Safvân’ın (ö. 128/745-46) itikadî görüşlerinden oluşan mezhebe ve bu mezhebi benimseyenlere verilen ad.
EBÜ’l-HÜZEYL el-ALLÂF
Basra ekolünün kurucusu Mu‘tezilî âlim.
CÜBBÂÎ, Ebû Ali
Basra Mu‘tezilesi reislerinden, kelâm, tefsir ve fıkıh âlimi.
EBÛ HÂŞİM el-CÜBBÂÎ
Behşemiyye fırkasının reisi ve Mu‘tezile’nin büyük imamlarından biri.
KĀDÎ ABDÜLCEBBÂR
Basra Mu‘tezilesi’nin ünlü kelâmcısı ve Şâfiî fakihi.
ZEMAHŞERÎ
el-Keşşâf adlı tefsiri yanında Arap dili ve edebiyatına dair çalışmaları ile tanınan çok yönlü Mu‘tezile âlimi.
el-MUĞNÎ
Kādî Abdülcebbâr’ın (ö. 415/1025) Mu‘tezile’nin temel görüşlerine dair eseri.
EHL-i BİD‘AT
Asr-ı saâdet’ten sonra ortaya çıkmış, şer‘î bir delile dayanmayan bazı inanç ve davranışları benimseyen gruplar anlamında bir tabir.
Usûl-i hamse'den biri
TEVHİD
Allah’ın zâtında, sıfatlarında, mâbud oluşunda bir ve tek olduğunu zihin ve kalp yoluyla kabul etme anlamında terim.
Usûl-i hamse'den biri
ADL
Kelâm, tasavvuf ve hadis alanlarında farklı anlamlarda kullanılan bir terim.
Usûl-i hamse'den biri
VA‘D ve VAÎD
Mu‘tezile’nin beş temel prensibinden (usûl-i hamse) biri.
Usûl-i hamse'den biri
MENZİLE BEYNE’l-MENZİLETEYN
Mu‘tezile’nin beş inanç esasından biri.
Usûl-i hamse'den biri
EMİR bi’l-MA‘RÛF NEHİY ani’l-MÜNKER
İyiliği emredip kötülükten vazgeçirmeye çalışma yönündeki faaliyetler için kullanılan dinî, ahlâkî ve hukukî bir tabir.
VÂSIL b. ATÂ
Mu‘tezile’nin kurucusu olarak bilinen âlim.
AMR b. UBEYD
Mu‘tezile’nin kurucularından ve hadis rivayet eden ilk kelâmcılardan.
NAZZÂM
Basra Mu‘tezile ekolünün ileri gelen kelâmcılarından, Nazzâmiyye kolunun kurucusu.
CÂHİZ
Arap edebiyatının en büyük nesir yazarlarından ve Mu‘tezile kelâmcılarından biri.
K‘BÎ
Mu‘tezile âlimlerinden, Kâ‘biyye fırkasının reisi.
EBÜ’l-HÜSEYİN el-BASRÎ
el-Muʿtemed adlı eseriyle tanınan Mu‘tezile kelâmcısı ve fıkıh âlimi.
ŞERHU’l-USÛLİ’l-HAMSE
Kādî Abdülcebbâr’ın (ö. 415/1025) Mu‘tezile mezhebince benimsenen beş inanç esasını açıkladığı eseri.
Savundukları bir düşünce
HALKU’l-KUR’ÂN
Kur’an’ın yaratılmış olup olmadığı konusundaki tartışmaları ifade eden kelâm terimi.
Katıldıkları ve önderlik ettikleri uygulama
MİHNE
Bazı Abbâsî halifeleri döneminde halku’l-Kur’ân konusunda bazı âlimlerin sorguya çekilip eziyet edilmesine ilişkin olaylara verilen ad.
VÜCÛB
Mu‘tezile âlimlerince Allah’a atfedilen bir kavram.
ASLAH
Mu‘tezile’nin “vücûb alellah” temel görüşü içinde kabul ettiği fikirlerden biri.
Mutezile içerisinde üretilen bir teori
AHVAL
Allah’ın sıfatları ve ontoloji konularıyla ilgili olarak bazı kelâm bilginlerinin ortaya attığı teorinin adı.
Mutezile içerisinde üretilen bir teori
SARFE
Kur’ân-ı Kerîm’in erişilmez üstünlüğünü kanıtlamayı amaçlayan bir i‘câzü’l-Kur’ân teorisi.
