NAJDENİ, Said

1864 yılında günümüzde Makedonya sınırları içerisinde bulunan Debre’de (Dibër të Madhe) dünyaya geldi. Bazı kaynaklarda doğum tarihi 1858 ve 1863 olarak da zikredilmektedir. Debre’nin Hoca Voka’sı olarak tanınmaktadır. Babası Debre’nin tanınmış tüccarlarından İslâm Bey, annesi Esmâ Hanım’dır. Debre’de Türkçe öğretim yapan ilkokul ve idâdîde okuduktan sonra Edirne’ye gönderilen Said (1882) bir süre sonra İstanbul’da okumak isteyince o dönemde “Arnavut kulübü” diye tanınan Fatih’teki Haydar Medresesi’ne kaydedildi. Buradaki tahsili sırasında (1884-1888) özellikle Şemseddin Sâmi ve ağabeyi Naîm Fraşiri ile yakın ilişki kurdu ve onların görüşleri doğrultusunda Arnavut milliyetçiliğinin etkisi altında kaldı.

Haydar Medresesi’nden mezun olunca Debre’ye döndü. Evinin yakınındaki bir dükkânın bodrumunda gayri resmî olarak açtığı ilkokulda ilk defa Latin harfleriyle Arnavutça alfabeyi öğretmeye başladı. Bölge ulemâsı tarafından camiye girmesi yasaklandı, okulu kapatıldı ve kendisi Debre’den uzaklaştırıldı. İstanbul’a giden Said Bey, Debre’deki bazı çevrelerin yanında İstanbul’daki Cem‘iyyet-i İlmiyye-i Arnavudiyye’nin desteğini gördü. 1893’te yeniden Debre’ye dönüp açtığı okulu 1894’te tekrar kapatıldı. Ardından İstanbul’a dönerken Edirne’de tutuklanıp on beş ay hapse mahkûm edildiyse de Bükreş Memorandumu doğrultusunda ve Batılı devletlerin baskısıyla serbest bırakıldı. Daha sonra Bulgaristan, Romanya ve İtalya’daki Arnavut merkezlerini ziyaret etti. İsmâil Kemali’nin davetiyle İstanbul’a gitti ve kurulması planlanan yeni Arnavutluk hakkında kendisiyle görüştü.

1898’deki Sırp-Bulgar savaşının ardından Arnavut bölgelerinin Sırplar ve Bulgarlar arasında paylaşılması ihtimali üzerine 1899’da İpek Meclisi toplandı. Bu toplantıya İstanbul delegesi olarak katılmak için yola çıkan Said Najdeni, Mitroviça’da tutuklandı; “istenmeyen kişi” ilân edildi ve İstanbul’a dönmesi yasaklandı. Debre’de faaliyetlerine devam eden Najdeni, 27 Şubat 1899’da 1000’den fazla delegenin katıldığı Debre Kongresi’nin gerçekleştirilmesinde etkili oldu. Burada özellikle komşu ülkelerin Arnavut topraklarını parçalamaya yönelik faaliyetlerine karşı kararlar alındı. Ayrıca bölgede Arnavutça eğitime destek verildi. Hayatının son günlerinde İsmâil Kemali ve Recep Mati ile görüşmek için Tripoli’ye giden Najdeni buradan döndüğünde hastalandı ve 21 Kasım 1903’te Debre’de vefat etti.

Said Najdeni’nin İstanbul’daki öğrenimi sırasında Cem‘iyyet-i İlmiyye-i Arnavudiyye’nin kültür kolunda gösterdiği faaliyetler yurt dışında yaşayan Arnavut gruplarıyla ilişkikurmasını sağlamış, 1884’te çıkmaya başlayan Drita (daha sonra Dituria) adlı Arnavutça aylık dergiyi yayımlayan Arnavut Cemiyeti ile sıkı ilişkiler içinde olmuştur. 1896’dan itibaren takip edilmesine rağmen Arnavut milliyetçiliği yolundaki faaliyetlerini sürdürmüş, Debre ve çevresinde Arnavutça öğretmeyi hedef alan okulların açılması ve Arnavutça’nın yabancı dillerin hâkimiyetinden kurtarılması için gayret göstermiştir. Bu sebeple Şemseddin Sâmi’nin hazırladığı Arnavutça alfabeyi hararetle destekleyip öğretilmesi için teşebbüste bulunmuştur.

Türkçe, Arapça ve Arnavutça bilen Said Najdeni halkın dine olan ilgisine büyük önem vermiş, yazılarında dinî konuları Kur’ân-ı Kerîm ve din felsefesi açısından ele almış ve dini ahlâk kurallarının kaynağı olarak kabul etmiştir. Yazılarında halkın Gega denilen kesiminin kullandığı dili edebî bir tarzda kullanmaya çalışan Said Bey, Arnavutça’da kısa cümleli anlatım tarzının hâkim olmasını sağlamaya çalışmıştır. Prizren Arnavut Cemiyeti’nden sonra (1878-1881) İstanbul’a karşı tavır aldığına dair bazı hıristiyan Arnavut edebiyat tarihi araştırmacılarının ileri sürdüğü iddia doğru değildir. İslâmiyet’i ve Osmanlı kültürünü büyük ölçüde benimseyen Arnavut halkının yetiştirdiği Said Najdeni ve diğer aydınların fikir ve edebiyat sahasında ortaya koydukları eserleri İslâm dışı gösterme gayreti bu araştırmacıların Osmanlı karşıtı düşüncelerinden ileri gelmektedir. Bu konuda Balkanlar’da ve özellikle Arnavutluk’taki eski rejimlerin rolü büyüktür.

Eserleri. 1. Abetare e Gjuhës Shqipe ndë të Folë Gegënisht (Sofya 1900). Şemseddin Sâmi’nin alfabesi örnek alınarak hazırlanan Latin harfli Arnavutça alfabedir. Bu kitapta müellif adı bulunmamakla birlikte bütün araştırmacılar eserin Najdeni’ye ait olduğu konusunda ittifak halindedir.

2. Fe-rrëfenjëseja e Muslimanëve (Müslümanların din bilgisi; Sofya 1900). İlmihal tarzında bir eser olup konular sadece Kur’ân-ı Kerîm’den verilen örneklerle ele alınmıştır. Latin harfleriyle ve halkın Gega denilen kesiminin diliyle yazılan Arnavutça ilk ilmihaldir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2006 yılında İstanbul’da basılan 32. cildinde, 320 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.