OSMAN YAHYÂ

Halep’in 50 km. batısında bugün İdlîb’e bağlı olan Ermenâz köyünde doğdu. Babası 1926’da vefat edince annesiyle birlikte Halep’e dayısının yanına gitti. İlk ve orta öğrenimini burada tamamladı, 1940’ta dinî ilimler alanında üniversiteye giriş imtihanını başarıyla verdi. Bir süre Halep Amerikan Koleji’nde Arapça okuttu ve Fransızca’sını geliştirdi. 1942’de Ezher Üniversitesi’ne girdi, fıkıh öğrenimi gördüğü bu üniversiteden 1946’da mezun oldu, ardından Paris’e gitti. Mukayeseli fıkıh, modern Batı hukuku, antik Yunan ve Ortaçağ felsefesi alanında çalışmaya başladı. Kahire’de ilişki kurduğu Institut Dominican d’Etudes Orientales çevresinden Dominik papazları Georges Chehata Anawati, Jacques Jomier ve Serge de Laugier de Beaurecueil’in aracılığıyla Paris yakınlarında Fransız Dominikenler’in eğitim merkezi olan Saulchoir’e yerleşti. Bir süre sonra mukayeseli hukuk öğrenimini bırakıp Saulchoir’de verilen derslere katıldı ve buradan Ortaçağ felsefesi alanında diploma aldı. Kahire’ye dönerek Ezher’de fıkıh üzerine doktora çalışması yaptı. 1952’de tezini tamamlayınca tekrar Paris’e gitti ve Sorbonne Üniversitesi’nde Louis Massignon’un danışmanlığında ikinci bir doktora tezi hazırlamaya başladı. 1954’te Massignon’un aracılığıyla Centre National de la Recherche Scientifique’e araştırmacı olarak girdi. 1958’de tamamladığı ikinci doktorası, asıl tez olarak Histoire et classification de l’œuvre d’Ibn ‘Arabī, tamamlayıcı tez olarak İbnü’l-Arabî’nin et-Tecelliyâtü’l-ilâhiyye’sinin iki şerhiyle (İbn Sevdekîn’in Taʿlîḳāt’ı ve Keşfü’l-ġāyât adlı anonim şerh) birlikte edisyon kritiğinden meydana geliyordu. Centre National’deki görevi sırasında Encyclopœdia Universalis için “Ismaélisme” ve “Ibn ‘Arabi” maddelerini yazdı. Bilimsel araştırmaları dolayısıyla 1964’te Centre National de la Recherche Scientifique’ten bronz madalya kazandı. O dönemde École Pratique des Hautes Études eğitim direktörü olan, kendisinden ders aldığı Henry Corbin ile birlikte 1963-1973 yıllarında hocalık yaptı. Ayrıca Institut Français de Recherche en Iran bünyesinde başlatılan “İran Kitaplığı” projesi kapsamında birçok eserin neşrini gerçekleştirdi. Corbin’in Histoire de la philosophie islamique adlı eserinin altı bölümünün telifine katkı sağladı (1964). Yine aynı dönemde Hakîm et-Tirmizî’nin Ḫatmü’l-evliyâʾ adlı eserini neşretti.

Osman Yahyâ, 1970’ten itibaren mesaisini özellikle İbnü’l-Arabî’nin el-Fütûḥâtü’l-Mekkiyye’sinin tahkiki üzerine yoğunlaştırdı. Bu çalışmasını el-Fütûḥât’ın ilk nâşirlerinden olan Cezayirli devlet adamı ve sûfî Emîr Abdülkādir el-Cezâirî’ye ithaf etti. Tahkik sırasında müellif nüshasının yanı sıra İbnü’l-Arabî’nin talebelerinden İbn Sevdekîn’in nüshasıyla İstanbul Beyazıt Kütüphanesi’ndeki başka bir nüshayı ve kitabın matbu metnini (Kahire 1329) esas aldı. Eserin giriş kısmını el-Meşriḳ dergisinde yayımladı (LXIV/2, s. 129-195). Otuz yedi cilt olarak planlanan el-Fütûḥât’ın ilk on dört cildi Kahire’de yayımlandı (1392-1413/1972-1992; gözden geçiren İbrâhim Medkûr). Müellifin edisyon kritiğini tamamladığı XV, XVI ve XVII. ciltler neşredilmedi. el-Fütûḥâtü’l-Mekkiyye’nin yayımı sürecinde 1975’te Ezher Üniversitesi hocalarından Kemal Ahmed Avn, itikadî problemler içerdiğini ileri sürdüğü eserin yayımının durdurulması için Mısır Kültür Bakanlığı’na açık mektup yazdı. Bunun üzerine 1978’de el-Fütûḥât’ın VI. cildi Ezher’de oluşturulan bir komiteye sevkedildi; yapılan inceleme sonucunda eserden bazı kısımlar çıkarıldı. 1979’da ise eserin neşri resmen yasaklanarak yayımlanan ciltler piyasadan toplatıldı; iki yıl sonra yasak tamamen kaldırıldı.

1971’de Kahire’ye yerleşen Osman Yahyâ, el-Fütûḥâtü’l-Mekkiyye’yi yayımlarken Institut Dominican d’Etudes Orientales’in Kahire’deki merkezinde gerçekleştirilen faaliyetlere de katıldı. Müslüman-hıristiyan ilişkileri üzerine yapılan konferans ve panellere başkanlık etti. Aynı enstitünün üyesi olan P. Réginald Alvèz de Sà ile birlikte el-Fütûḥât’tan bazı seçme metinleri Fransızca’ya tercüme etmeye başladıysa da bu proje tamamlanamadı. 1975-1984 yıllarında Hindistan ve Pakistan’a giderek -her yıl üçer ay olmak üzere- Karaçi ve Sûret’teki (Bombay yakınlarında) İsmâilî enstitülerinde İslâmî ilimler dersi verdi. Muhtemelen Mısır’daki tartışmalar sebebiyle 1991’de tamamen Sûret’e yerleşti ve oradaki Arapça el yazmalarının kataloglama işini üstlendi. 1993’te memleketi Halep’e dönerek orada vefat etti (5 Kasım 1997).

Eserleri. Telif olarak sadece bir eseri olan Osman Yahyâ (Histoire et classification de l’œuvre d’Ibn ‘Arabī, I-II, Damas 1964; Ar. trc. Ahmed Muhammed et-Tayyib, Müʾellefâtü İbn ʿArabî: Târîḫuhâ ve Taṣnîfuhâ, Kahire 1992) daha çok neşirleriyle tanınmış, bunun dışında birçok makale ve ansiklopedi maddesi yazmıştır.

Neşirleri. 1. Hakîm et-Tirmizî, Ḫatmü’l-evliyâʾ. Önce Beyrut’ta yayımlanan el-Meşriḳ dergisinde neşredilmiş (LIV/4-5, s. 387-470; LV/1, s. 3-32; LV/2, s. 245-276; LV/4, s. 460-499; LVI/1, s. 57-96; LVI/2, s. 177-216; LVI/3, s. 549-596; LVI/4, s. 665-774; LVII/1, s. 3-20), daha sonra kitap halinde yayımlanmıştır (Beyrut 1385/1965). Nâşir esere yazdığı mukaddimeye Hakîm et-Tirmizî’nin Büdüvvü şeʾn başlıklı risâlesini de almıştır (s. 14-32). 2. İbnü’l-Arabî, et-Tecelliyâtü’l-ilâhiyye (İbn Sevdekîn’in Taʿlîḳāt’ı ve Kitâbü Keşfi’l-ġāyât fî şerḥi me’ktefet ʿaleyhi’t-Tecelliyât adlı anonim şerhle birlikte). Ahmed Irâkī’nin Farsça bir mukaddime yazdığı bu eser de el-Meşriḳ dergisinde neşredildikten sonra (LX/1, s. 103-119; LX/2, s. 206-238; LX/3, s. 333-370; LX/4-5, s. 416-518; LX/6, s. 667-740; LXI/1, s. 3-62; LXI/2, s. 147-226; LXI/3, s. 279-324; LXI/4-5, s. 457-536) gözden geçirilerek kitap halinde basılmıştır (Tahran 1367 hş./1988). 3. Henry E. Corbin, Histoire de la philosophie islamique (Paris 1964, Seyyid Hüseyin Nasr’la birlikte). 4. Seyyid Haydar el-Âmülî, Câmiʿu’l-esrâr ve menbaʿu’l-envâr ve Naḳdü’n-nuḳūd fî maʿrifeti’l-vücûd (Tahran-Paris 1969, Henry Corbin ile birlikte). 5. a.mlf., el-Muḳaddimât min Kitâbi Naṣṣi’n-nuṣûṣ (Tahran 1352/1974; Paris 1975; Tahran 1367 hş./1988, Henry Corbin ile birlikte). Ayrıca Ḫatmü’l-evliyâʾ ekinde de neşredilmiştir (Beyrut 1965). Âmülî’nin bu iki eseri birer mukaddime ile Arapça ve Fransızca da neşredilmiştir (Fr. başlığı La philosophie shi’ite).

Makaleleri: “L’oeuvre de Tirmidî: Essai bibliographique” (Mélanges Louis Massignon, Damascus 1957, III, 411-468); “Mission en Turquie: Recherches sur les manuscrits du soufisme” (Revue des études islamiques, XXVI/1 [1958], s. 11-64); “Man and his Perfection in Muslim Theology” (The Muslim World, XLIX/1 [1959], s. 19-29); “Aspects intérieurs de l’Islam” (Normes et valeurs dans l’Islam contemporain, ed. J.-P. Charnay, Paris 1966, s. 15-37 [T trc. Sabri Hizmetli, AÜİFD, XXVII [1985], s. 177-200]); “La condition humaine en Islam” (Normes et valeurs dans l’Islam contemporain, s. 48-67); “Islamisme et religions de l’Arabie” (Ecole pratique des hautes études, 5^e section, Sciences religieuses. Annuaire 1971-1972, LXXIX [1970], s. 251-264); “eṣ-Ṣuḥufü’l-Yûnâniyye uṣûlün ġayru mübâşiretin li-fikreti’l-ḥakîmi’l-müteʾellih ʿinde’s-Sühreverdî” (Şihâbüddîn es-Sühreverdî fi’ẕ-ẕikre’l-miʾeviyyeti’s̱-s̱âmine li-vefâtih 587 h., nşr. İbrâhim Medkûr, Kahire 1394/1974, s. 321-389); “el-Ḥikmetü’l-müteʿâliye fi’l-İslâm: Nuṣûṣ târîḫiyye lem tünşer (Dâvûd el-Kayserî, Kitâb fî ʿilmi’t-taṣavvuf)” (Nuṣûṣ felsefiyye mühdât ile’d-duktûr İbrâhîm Medkûr, nşr. Osman Emîn, Kahire 1976, s. 203-280); “Remziyyetü’l-besmele ʿinde ʿurefâʾi’ṣ-ṣûfiyye” (Dirâsât felsefiyye: Mühdât ilâ rûḥi ʿOs̱mân Emîn, nşr. İbrâhim Medkûr, Kahire 1979, s. 143-206); “Theophanies and Lights in the Thought of Ibn ‘Arabi” (Journal of the Muhyiddin Ibn ‘Arabi Society, sy. 10 [1991], s. 35-44); “La nouvelle édition des ‘Futûhât al-makkiyya’ au Caire et les réactions politico-religieuse qu’elle a provoquées à partir de l’Egypte” (Los dos horizontes: Textos sobre Ibn al’Arabi: Trabajos presentatos al Primer Congreso internacional sobre Ibn al-Arabi, Murcia, 12-14 de noviembre se 1990, ed. Alfonso Carmona Gonzalez, Murcia 1992, s. 463-482).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 379-380 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.