ÖZERGİN, Muammer Kemal

30 Haziran 1930’da İstanbul’da doğdu. 1955’te İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nden mezun oldu. Aynı yıl Ortaçağ Kürsüsü’ne asistan alındı. 1959’da “Anadolu Selçukluları Çağında Anadolu Yolları” adlı teziyle doktorasını verdi. 1965’te doçent unvanını aldı. Bu sırada Umumi Türk Tarihi Kürsüsü’ne geçti. 1971’de kendi isteğiyle Erzurum Atatürk Üniversitesi’ne gitti ve Tarih Bölümü başkanlığı görevini yürüttü. İki yıl sonra Trabzon Karadeniz Teknik Üniversitesi Temel Bilimler Fakültesi’nde yine kendi talebiyle görev aldı ve 1974’te bu fakültenin dekanlığına getirildi. Aynı yıl profesörlüğe yükseldi. Ardından İstanbul’a döndü ve Yüksek İslâm Enstitüsü’nde görev yaptı. 1981’de emekliye ayrılarak bütün mesaisini ilmî çalışmalarına yoğunlaştırdı. Yakalandığı hastalıktan kurtulamayarak 19 Ekim 1986’da İstanbul’da öldü. Şahsiyet yapısındaki İstanbul efendisi tavrını abartmayan mütevazi kişiliği ve insan ilişkilerindeki kibarlığı ile öne çıkan Özergin çalıştığı üniversitelerde de bu kişiliğiyle tanındı. Ancak kırılganlık ve alınganlığa varan duygusallığı sebebiyle zaman zaman içine kapanmış, meslek ortamından uzak durmayı tercih etmiş, birçok çalışması yayımlanmadan kalmıştır.

M. Kemal Özergin’in ilk çalışma alanlarından birini, “Alaeddin Keykubad I Devri Kitâbeleri” başlıklı mezuniyet tezi dolayısıyla ilgi duyduğu kitâbeler oluşturur. Balkanlar’daki Osmanlı varlığına ilişkin otuz bir adet kitâbeyi “Prizren Kitâbeleri” adlı makalesinde yayımlamıştır (VD, sy. 7 [1968], s. 75-97). Ayrıca “Türkiye Kitâbeleri” başlığı altında iki ayrı esere ait kitâbeleri incelemiş (STY, IV [1971], s. 61-72), bunlardan 1323 tarihli Samsun Kale Kapısı Mescidi kitâbesi Samsun’un en eski Türk kitâbesi olarak tanımlanmıştır. Özergin, epigrafik incelemelerinin ardından Türk halk kültürü gibi daha geniş alanlara yönelerek edebiyat tarihi, eser ve kişiler başta olmak üzere yemekler, müzik ve halk oyunlarıyla ilgilenmiş, belgeler neşretmiştir. Yine kişi monografileri (meselâ Mimar Oğul Bey, Nakkaş Behzad Çelebi, Azmîzâde Hâletî Efendi, Hâfız Post, Ahmed Ziyâî) özel olarak çalıştığı bir alan olmuş, mûsiki ve aletleri üzerine kaleme aldığı yazılar da çalışmaları arasında ayrı bir önem kazanmıştır. Bu konulardaki ilk yayını “Mûsiki Aletlerine Dair Bir Manzume”dir (Hisar Dergisi, sy. 1, Nisan 1970, s. 13-15). Daha sonra “XVII. Yüzyıla Ait Çalgı Adları Cedveli” ile (TFA, XII/252, Temmuz 1970, s. 5660-5671) aynı yüzyıla ait Osmanlı çalgılarını tarif eden seri yazıları Türk Folklor Araştırmaları dergisinde yayımlanmıştır. Ayrıca halı, keçecilik ve ayakkabıcılık gibi el sanatları ve zanaatlara dair yazıları dışında dikkat çeken önemli bir çalışması da doktora tezidir. Burada Anadolu Ortaçağı ulaşım sistemi, ticaret ve yol güzergâhları düzenli biçimde incelenmiş, ancak bu çalışması yayımlanmamıştır. Bunun gibi Dimaşk Melikliği ve Dimaşk Atabegi Zâhir al-Din Togtegin başlıklı doçentlik tezi de neşredilmemiştir. Ayrıca Türklerde Musiki Aletleri: Turkish Musical Instruments (baskı yeri ve tarihi yok, Hilal Matbaacılık) ve Sultan Kanunî Süleyman Han Çağına Âit Tarih Kayıtları (Erzurum 1971) adlı eserleri vardır.

En dikkat çekici makaleleri arasında “Eski Bir Rûznâmeye Göre İstanbul ve Rumeli Medreseleri” (TED, sy. 4-5 [1974], s. 263-290); “Rumeli Kadılıklarında 1078 Düzenlemesi” (İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya Armağan, Ankara 1976, s. 251-309); “Sultan Kanunî Süleyman Çağı’na Âit Tarih Kayıtları” (EFAD, sy. 3 [1972], s. 61-130); “Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları” (TD, sy. 20 [1965], s. 141-170) sayılabilir (çalışmalarının bir listesi için bk. Osm.Ar., sy. 33 [2009], s. 12-22).

Bazı yazılarında M. Reşidoğlu, Oğuz Kınıklı, Kemal Hacıkayaoğlu gibi takma adlar kullanmıştır. Osmanlı Araştırmaları dergisinin XXXIII ve XXXIV. sayıları ona armağan olarak çıkmıştır (I-II, İstanbul 2009).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 386-387 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.