PHILBY, Harry St. John Bridger

Seylan adasında doğdu. Yüksek öğrenimini Cambridge Üniversitesi Trinity College’da şarkiyat alanında yaptı. 1908’de İngiltere’nin Hindistan’daki koloni yönetiminde memur oldu. Farsça ve Arapça’nın yanı sıra Urdu, Pencâbî ve Belûcî dillerini öğrendi. 1915’te Osmanlı Devleti’ne karşı savaşan İngiliz ve Hint birliklerine katılmak üzere Irak’ta görevlendirildi. 1917-1918’de, Şerîf Hüseyin isyanını desteklemek ve Abdülazîz b. Suûd’u Osmanlılar’la birlikte hareket eden Reşîdîler’e karşı savaşmaya ikna etmek üzere Arabistan’a gönderildi. Savaş sonrasında İngiltere’nin bölgeyle ilgili politikasında görüş ayrılığına düştüğü için Temmuz 1921’de memuriyeti bıraktı. Kasım 1921’de İngiltere’nin Ürdün temsilciliğine tayin edildi ve 1924’e kadar kaldığı bu görevinden yahudilerin bölgeye başlayan toplu göçlerini uygun bulmaması sebebiyle istifa etti. Ertesi yıl İbn Suûd’un Hicaz’ı ele geçirmesinin ardından Cidde’ye yerleşerek ticarete başladı.

Philby’nin 1930 yılında İslâm’a girmesi ve Abdullah adını alması kralın kendisine olan güvenini arttırmasına yol açtı; artık ülke içi geziler için çoğu yabancıdan esirgenen izni rahatlıkla alabiliyordu. Tam anlamıyla amacına ulaşmasa da büyük çölü geçmek için yaptığı yaklaşık 3000 kilometrelik tehlikeli Rub‘ulhâlî gezisi (1931-1932) bunlardan biridir. Bu arada 1930’lu yıllarda petrol şirketlerine verdiği danışmanlık hizmetlerinden ve İngiltere’ye gönderdiği müzelik malzemelerden önemli gelir elde etti. 1939’da İngiltere’ye gitti ve İşçi Partisi’nden milletvekili adayı oldu; ancak seçilemedi. Siyasetteki başarısızlığının ardından ‘Philby planı” diye bilinen ve yahudilerin Batı Filistin’e yerleştirilmesine karşılık yurtlarını kaybedecek Araplar’a yer bulma ve Arap kamuoyunu yatıştırma sorumluluğunu üstlenmesi beklenen Suudi Arabistan’a 20 milyon sterlin maddî yardım sağlanmasını öngören bir plan geliştirdi. Fakat Weizmann gibi siyonist liderlerin desteklediği bu plan İbn Suûd, İngiltere ve Amerika’dan onay alamadığı için başarısız kaldı. II. Dünya Savaşı sırasında İngiltere karşıtı ve Hitler lehine söylemlerinden dolayı Ağustos 1940’ta bir süredir bulunduğu Karaçi’de tutuklanarak İngiltere’ye gönderildi ve savaşın sonuna kadar göz hapsinde tutuldu.

Temmuz 1945’te Suudi Arabistan’a dönen Philby tekrar ticarete başladı. 1950-1953 yıllarında Suudi Arabistan’daki gezilerine devam etti; bu arada bölgenin İslâm öncesi tarihi üzerine yaptığı araştırmalarını yoğunlaştırdı. Ancak yakın arkadaşı ve hâmisi İbn Suûd’un ölümünden (1953) sonra tahta geçen Suûd b. Abdülazîz’in ve kraliyet ailesinin diğer üyelerinin petrolün getirdiği zenginlikle ortaya çıkan yeni ve müsrif hayat tarzlarına sert eleştiriler yönelttiği için Nisan 1955’te Suudi Arabistan’ı terketmek zorunda kaldı ve Beyrut’a yerleşti. Ağustos 1960’ta Moskova’da katıldığı XXV. Şarkiyatçılar Kongresi’nden dönüşünde 30 Eylül 1960 tarihinde kalp rahatsızlığından öldü ve müslüman mezarlığına gömüldü.

Seyahatlerinde topladığı arkeolojik kalıntıları, çok sayıda jeolojik bulguyu, flora ve fauna örneklerini çeşitli müzelere, tarih ve coğrafya derneklerine bağışlayan Philby’nin çıktığı keşif gezileriyle ilgili kayıtları The Heart of Arabia (London 1922), Arabia of the Wahhabis (London 1928), The Empty Quarter (London 1933), Sheba’s Daughters (London 1939), A Pilgrim in Arabia (London 1946), Arabian Highlands (Ithaca 1952) ve The Land of Midian (London 1957) başlıklı kitaplarında geniş şekilde yer almıştır. Onun Suudi Arabistan tarihi üzerine yazdığı asıl önemli eserleri Arabia (New York 1930), Arabian Jubilee (London 1952) ve Saudi Arabia (London 1955) adlı kitaplarıdır. Arabian Days ile (London 1948) Forty Years in the Wilderness (London 1957) ise kendi otobiyografileridir. Ayrıca Harun al Rashid (London 1934), The Background of Islam (Alexandria 1947), Arabian Oil Ventures (Washington 1964) adlı kitapları ve çeşitli dergilerde yayımlanmış birçok makalesi bulunmaktadır. Philby’nin İbn Suûd ile olan otuz yılı aşkın dostluğu, Suudi Arabistan’ın kuruluş ve gelişme dönemleriyle ilgili bilgi ve görüşlerinin değerini arttırmaktadır. Ancak krala duyduğu hayranlık, İngiltere hükümetinin politikalarına karşı geliştirdiği eleştirel yaklaşım, yazılarında izlediği hırçın ve kavgacı üslûp ve tarih verirken yaptığı dikkatsizlikler söz konusu kıymetli malzemenin nesnelliğine ve güvenilirliğine gölge düşürmüştür.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2007 yılında İstanbul’da basılan 34. cildinde, 268-269 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.