RAMAZAN ABDÜTTEVVÂB

21 Şubat 1930 tarihinde Mısır’ın Kalyûbiye vilâyetinin Kalyûb köyünde doğdu. Doğduğu ayın adı kendisine isim olarak verilmiştir. İlkokulun ardından Ezher’deki Din Enstitüsü’ne girmeye hazırlanırken hıfzını tamamladı. Bu enstitüde sarf, nahiv, fıkıh, tefsir, hadis gibi ilimleri okudu. İlk yıl İbn Mâlik et-Tâî’nin Arap grameriyle ilgili bin beyitlik el-Elfiyye’sini ezberledi. Daha sonra Ezher’deki Dârülulûm Fakültesi’ne girdi. Burada bilim felsefesi uzmanı İbrâhim Enîs, Arap grameri uzmanı Abbas Hasan gibi hocalardan ders aldı. Tatillerde edebiyata dair kitapların yanı sıra Mustafa Sâdık er-Râfiî, Abbas Mahmûd el-Akkād, Tâhâ Hüseyin’in eserlerini okudu, her asırdan pek çok Arap şiiri ezberledi ve öğrenim hayatında üstün başarı gösterdi. 1956 yılında Dârülulûm Fakültesi’nden mezun oldu. Bir yandan tayin edildiği Kahire’deki Nukrâşî Lisesi’nde Arap dili ve İslâmî terbiye öğretmenliği yaparken diğer yandan yüksek lisans hazırlık sınıfına kaydoldu. Dârülulûm Fakültesi asistanlık kadrosuna başvurmayı düşünürken fakültenin Almanya’ya doktora öğrencisi göndereceğini öğrenince Münih Üniversitesi’ne gönderildi. Orada Almanca, Fransızca, Farsça ve Türkçe dahil çeşitli diller öğrendi. Dil araştırmalarında Johann W. Fück, Hans Wehr, Hellmut Ritter ve Rudolf Sellheim gibi hocalardan faydalandı, aynı zamanda bunlarla İslâm üzerine tartışmalar yaptı. Münih Üniversitesi’nde Sâmî diller alanında yüksek lisans ve doktora çalışmalarını beş yılda tamamlayıp 1963’te Mısır’a döndü ve ardından Aynişems Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne öğretim üyesi olarak tayin edildi. Daha sonra doçent ve profesör oldu. Arap Dili ve Edebiyatı Bölümü başkanlığında ve iki defa dekanlık görevinde bulundu. Frankfurt, Riyad Muhammed b. Suûd, Ümmüdürman, San‘a, Fas, Miknâs, Kosantîne (Cezayir) Emîr Abdülkādir, Mûte (Ürdün) üniversitelerinde misafir profesör olarak çalıştı. Ulusal ve uluslararası birçok toplantıya, kongre ve sempozyuma katıldı. Bunlar arasında Uluslararası Şarkiyat Araştırmaları Cemiyeti, Alman Şarkiyat Cemiyeti, Irak İlim Akademisi Arap Dili Uzmanları Cemiyeti, Arap Lehçeleri Cemiyeti, Celâleddin es-Süyûtî Cemiyeti ve Uluslararası Tâhâ Hüseyin Cemiyeti sayılabilir. Yıllarca sürdürdüğü akademik görevleri sırasında çok sayıda öğrenci yetiştiren Ramazan Abdüttevvâb Mısır yanında Arap ülkeleri ve Avrupa’da da yüksek lisans ve doktora tezleri yönetti. Son derece mütevazi ve cömert bir kişiydi. Günlük mesaisinin çoğunu öğrencileriyle geçirir, evini ve zengin kütüphanesini çeşitli ülkelerden gelen talebelere daima açık tutar, onlara kendi elleriyle hazırladığı yemekler sunardı. Aynişems, Tanta, Minyâ, Asyût, Süveyf gibi üniversitelerde akademisyen olan öğrencileri arasında Muhammed Azûz, Receb Osman Muhammed, Hasan Yûsuf el-Berdîsî, Abdülhafîz el-Bekrî, Sâlim Ayyâd, Ahmed eş-Şeymî, Senâ Enes, Cevdet Mebrûk, Hâlid İsmâil, Fettâh Halîl, Hüsâm el-Behnesâvî, Ahmed ed-Dânî, Ahmed Ârif Hicâzî, Muhammed Abdülâl ve Yüsrî Abdülâl sayılabilir. Kendisi aynı zamanda mümkün olabilen en yüksek sayıda kaynağa dayanmayı esas alan bir tahkik yönteminin (el-Medresetü’r-Ramazâniyye) sahibidir. 70. doğum yılı münasebetiyle hazırlanan eserin başlığında buna vurgu yapılmıştır (Nuṣûṣ, bk. bibl.). Ramazan Abdüttevvâb 27 Ağustos 2001 tarihinde Kahire’de vefat etti.

Eserleri. Telif: Laḥnü’l-ʿâmme ve’t-teṭavvürü’l-luġavî (Kahire 1967, 2000); Müşkiletü’ḍ-ḍâdi’l-ʿArabiyye ve türâs̱ü’ḍ-ḍâd ve’ẓ-ẓâʾ (Bağdat 1391/1971); Fuṣûl fî fıḳhi’l-luġa(ti’l-ʿArabiyye) (Kahire 1973, 1980, 1982, 1987); et-Teẕkîr ve’t-teʾnîs̱ fi’l-luġa (Kahire 1976; eril-dişil konusunun Sâmî dillerde karşılaştırmalı olarak incelenmesidir); el-Luġatü’l-ʿIbriyye (Havliyyâtü Câmiati Ayn Şems, Külliyyetü’l-âdâb, XIII, Kahire 1977; İbrânîce dil bilgisi kurallarının metinlerle birlikte diğer Sâmî dillerle mukayesesidir); Nuṣûṣ mine’l-luġāti’s-Sâmiyye (Kahire 1979); Fî Ḳavâʿidi’s-Sâmiyyât (Kahire 1981, 1983, 1988; İbrânîce, Süryânîce ve Habeşçe’nin dil bilgisi kurallarının incelenmesine dairdir); et-Teṭavvürü’l-luġavî (Kahire 1981, 1983, 1990); el-Medḫal ilâ ʿilmi’l-luġa ve menâhici’l-baḥs̱i’l-luġavî (Kahire 1982, 1985, 1417/1997; eserde dilin fonetik ve sosyopsikolojik boyutları, dillerin doğuşuyla ilgili yedi teori, lehçeler-ortak dil, dil inceleme yöntemleri gibi konular ele alınmıştır); Buḥûs̱ ve maḳālât fi’l-luġa (Kahire 1982, 1988); Dirâsât ve taʿlîḳāt fi’l-luġa (Kahire 1414/1994); Müşkiletü’l-hemzeti’l-ʿArabiyye (Kahire 1414/1994; Arap yazı tarihi, fasih Arapça’nın gelişimi ve imlâya dair bir incelemedir); Menâhicü taḥḳīḳı’t-türâs̱ (Kahire 1986); el-ʿArabiyyetü’l-fuṣḥâ ve’l-Ḳurʾânü’l-Kerîm emâme’l-ʿAlmâniyye ve’l-istişrâḳ (Kahire 1418/1998).

Tercüme: el-Luġātü’s-Sâmiyye (Kahire 1963; Theodor Nöldeke’nin Die Semitischen Sprachen. Eine skizze adlı Almanca eserinden, Leipzig 1887, 1899); el-Ems̱âlü’l-ʿArabiyyetü’l-ḳadîme (Beyrut 1971, 1984; Rudolf Sellheim’in Die klassisch arabischen Sprichwörtersammlungen, insbesondere die des Abū ʿUbaid adlı eserinden, La Haye 1954); Târîḫu’l-edebi’l-ʿArabî (IV, V, VI. ciltler; Kahire 1975-1977, 1983, Seyyid Ya‘kūb Bekir ile birlikte, Carl Brockelmann’ın Geschichte der arabischen Litteratur’undan [GAL]); Fıḳhü’l-luġāti’s-Sâmiyye (Riyad 1397/1977; yine Brockelmann’ın Grundriss der vergleichenden Grammatik der semitischen Sprachen adlı eserinden [I-II, Leipzig, 1908-1913]); el-ʿArabiyye (Kahire 1951; Johann W. Fück’ün Arabiya. Untersuchungen zur arabischen Sprach- und Stilgeschichte adlı eserinden, Berlin 1950).

Neşir: Ebû Bekir ez-Zübeydî, Laḥnü’l-ʿâmme (Kahire 1964, 1420/2000); el-Müberred, el-Belâġa (Kahire 1965, 1985); et-Teʿâzî ve’l-merâs̱î (Kahire 1965); el-Müẕekker ve’l-müʾennes̱ (Kahire 1970; Selâhaddin el-Hâdî ile birlikte); Sa‘leb, Ḳavâʿidü’ş-şiʿr (Kahire 1966, 1995); Halîl b. Ahmed, el-Ḥurûf (Kahire 1969); İbn Fâris, el-Müẕekker ve’l-müʾennes̱ (Kahire 1969, 1975, 1990); Kitâbü’s̱-S̱elâs̱e (Kahire 1970); Ẕemmü’l-ḫaṭaʾ fi’ş-şiʿr (Kahire 1980, 1981); Kitâbü’l-Farḳ (Kahire 1402/1982); İbnü’s-Sikkît, el-Ḥurûfü’lletî yütekellemü bihâ fî ġayri mevḍıʿihâ (XIII, Kahire 1969, s. 129-192; ayrıca S̱elâs̱etü kütüb fi’l-ḥurûf içinde); Kemâleddin el-Enbârî, el-Bulġa fi’l-farḳ beyne’l-müẕekker ve’l-müʾennes̱ (Kahire 1970); Zînetü’l-fużalâʾ fi’l-farḳ beyne’ḍ-ḍâd ve’ẓ-ẓâʾ (Beyrut 1971, 1987); Ebû Abdullah İbnü’l-A‘râbî, Kitâbü’l-Biʾr (Kahire 1970; Beyrut 1983); Müerric es-Sedûsî, el-Ems̱âl (Kahire 1971; Beyrut 1983); Müberred, el-Ḳavâfî ve me’ştaḳḳat elḳābühâ minhü (Kahire 1972); Mufaddal b. Seleme, Muḫtaṣarü’l-Müẕekker ve’l-müʾennes̱ (Kahire 1973); Ebû İkrime ed-Dabbî, el-Ems̱âl (Dımaşk 1974); Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ, el-Müẕekker ve’l-müʾennes̱ (Kahire 1975, 1990); Ebû Mûsâ el-Hâmız, Mâ yüẕekkeru ve yüʾennes̱ü mine’l-insân ve’l-libâs (Kahire 1976); Ebü’t-Tayyib el-Veşşâ’, el-Memdûd ve’l-maḳṣûr (Kahire 1979); Safedî, el-Vâfî bi’l-vefeyât (XII. cilt, Wiesbaden 1979, 1999); Asmaî, İştiḳāḳu’l-esmâʾ (Kahire 1980, Selâhaddin el-Hâdî ile birlikte); Halîl b. Ahmed, İbnü’s-Sikkît, Ahmed b. Muhammed er-Râzî, S̱elâs̱etü kütüb fi’l-ḥurûf (Kahire 1982, 1995); Kazzâz el-Kayrevânî, Mâ yecûzü li’ş-şâʿir fi’ż-żarûre (Kahire 1982, Selâhaddin el-Hâdî ile birlikte); Gotthelf Bergsträsser, et-Teṭavvürü’n-naḥvî li-luġati’l-ʿArabiyye (Kahire 1982, 1994); Ali b. Hamza el-Kisâî, Mâ telḥanü fîhi’l-ʿâmme (Kahire 1982, 1983); Kemâleddin el-Enbârî, ʿUmdetü’l-üdebâʾ fî maʿrifeti mâ yüktebü bi’l-elif ve’l-yâʾ (Kahire 1982); Ebû Saîd es-Sîrâfî, Żarûretü’ş-şiʿr (Beyrut 1985); Şerḥu Kitâbi Sîbeveyhi (I-II, Kahire 1986, 1990, 2009, Mahmûd Fehmî Hicâzî – Muhammed Hâşim Abdüddâim ile birlikte); Ebû Ubeyd Kāsım b. Sellâm, el-Ḫuṭab ve’l-mevâʿiẓ (Kahire 1986); el-Ġarîbü’l-muṣannef (I. cilt, Kahire 1989); Kutrub, Kitâbü’l-Farḳ (Kahire 1987, Halîl İbrâhim Atıyye ile birlikte); Kemâleddin el-Enbârî, Necdetü’s-suʾʾâl fî ʿumdeti’s-suʾâl (Amman 1989); Zeccâc, Feʿaltü ve efʿaltü (Kahire 1995, Subayh et-Temîmî ile birlikte); Ebü’l-Hasan Ali b. Hasan İbnü’l-Mağribî, Levḥu’ż-żabṭ fî ʿilmi ḥisâbi’l-ḳıbṭ (MMMA, XXXVI/1-2 [Kahire 1412/1992], s. 119-138); Kāsım b. Muhammed b. Mübâşir el-Vâsıtî, Şerḥu’l-Lümaʿ fi’n-naḥv-li’bni Cinnî (Kahire 2000, Receb Osman Muhammed ile birlikte).

Ramazan Abdüttevvâb bu çalışmalar dışında 130 kadar ilmî araştırma ve makale yazmış olup bazıları şunlardır: “Luġatü’l-İmâm Muḥammed el-Ġazzâlî fî müʾellefâtih” (eş-Şeyḫ Muḥammed el-Ġazzâlî, Kahire 1413/1993, s. 49-56); “Ḳażıyyetü iḥyâʾi’l-maḫṭûṭât: Menhecü’l-maʿhed fî neşri’t-türâs̱” (MMMA, XL/1 [Kahire 1417/1996], s. 147-166); “Kitâbün fi’l-luġa li’bni’l-Ecdâbî” (a.g.e., XL/2 [Kahire 1996], s. 141-157); “Min Tecribetî fî taḥḳīḳi nisbeti’l-kitâb ve tevs̱îḳi ʿunvânih” (a.g.e., XXXIV/1-2 [1990], s. 7-24); “Min İmtidâdi’l-lehecâti’l-ʿArabiyyeti’l-ḳadîme fî baʿżi’l-lehecâti’l-muʿâṣıra” (MMİIr., XXXV/1 [1984], s. 173-192); “Meṣâdirü Celâliddîn es-Süyûṭî fî kitâbihi’l-Müzhir fî ʿulûmi’l-luġa ve envâʿihâ” (ed-Dâre, VIII/4 [Mekke 1983], s. 114-130); “Ustûretü’l-ebyâti’l-ḫamsîne fî Kitâbi Sîbeveyhi” (MMİIr., XXIV [1973], s. 205-245); “Kerâhetü tevâli’l-ems̱âl fî ebniyeti’l-ʿArabiyye” (a.g.e., XVIII [1969], s. 122-144).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 411-412 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.