REISKE, Johann Jacob

Saksonya’nın Zörbig kasabasında yoksul bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi ve bir yetimhanede büyüdü. Zörbig ve Halle’de ilk ve orta öğrenimini bitirdikten sonra 1733’te girdiği Leipzig Üniversitesi’nde klasik diller ve Grek edebiyatı okudu; kendi imkânlarıyla Arapça öğrendi. Talebeliği sırasında Şehâbeddin İbn Arabşah’ın Timur biyografisi (ʿAcâʾibü’l-maḳdûr fî nevâʾibi [aḫbâri] Tîmûr) üzerinde çalıştı, bir Hermes risâlesini (Risâletü Hermes fî muʿâzeleti’n-nefs) ve Harîrî’nin el-Maḳāmât’ından 26. makāmeyi Latince’ye çevirdi. 1738 yılında diplomasını alınca Leiden’e gitti. 1746’da Miscellaneae aliquot observationes medicae ex Arabum monumentis (eski Arap eserlerinde yer alan bazı tıbbî mülâhazalar) başlıklı teziyle doktorasını vererek Leipzig’e döndü. Ancak eserinde kullandığı bazı ifadeler yüzünden dönemin önde gelen teologları tarafından materyalist olmakla suçlandı ve üniversitede görev alması engellendi. Bir süre Latince ve Yunanca dersleri vererek ve Latince’ye tercümeler yaparak geçimini sürdürdü. Ardından İslâm tarihine giriş niteliğindeki eseri Prodidagmata’yı Saksonya kralının oğlu Friedrich Christian’a sundu ve bu sayede profesör unvanıyla birlikte 1755 yılına kadar devam edecek bir burs kazandı. 1758’de bir liseye müdür oldu. 1774’te veremden öldü.

XVIII. yüzyılda Avrupa’da yetişen en önemli Arap dili ve edebiyatı araştırmacısı ve şarkiyatçılığın öncülerinden olan Reiske yaptığı çalışmalarla İslâm nümismatiğinin kurucusu kabul edilir. Eserlerinde, yaşadığı dönemin aydınlarında ön plana çıkan dünyaya açılma ve Avrupa dışındaki kültür ve medeniyetleri tanıma eğilimini dile getirmiş, fakat bu tutumuyla ve bilhassa İslâm’ı ve İslâm kültürünü yüceltir nitelikte görülen ilmî tavrıyla kilise çevrelerinin düşmanlığını kazanmıştır. Bu durum, hayatının büyük bir kısmında karşı karşıya kaldığı maddî güçlüklerin sebebi kabul edildiği için kendisine “Arap edebiyatı şehidi” denilmektedir (Fück, Die Arabischen Studien, s. 125). Reiske, Arap edebiyatı hakkında yaptığı çalışmalardan dolayı iltifat göremeyince Grek ve Bizans edebiyatına yönelmiş, bu alanda da çok önemli eserler vermiştir (Abdurrahman Bedevî, s. 207-208). Çalışmalarının bir kısmı kendisi, bir kısmı ölümünden sonra eşi Ernestine Christine Reiske, terekesi arasında bulunan diğer bir kısmı da çeşitli ilim adamları tarafından bazı eklerle birlikte neşredilmiştir.

Eserleri. 1. Tharaphae Moallakah cum scholiis Nahas (Leiden 1742). Tarafe b. Abd’in Muʿallaḳa’sının önemli bir giriş yazısı, Ebû Ca‘fer en-Nehhâs’ın şerhi ve açıklamalı Latince tercümesiyle birlikte neşridir.

2. Miscellaneae aliquot observationes medicae ex Arabum monumentis (Leipzig 1746, 1776). Reiske’nin doktora tezidir.

3. Abulfedae Annales Muslemici (I: Leipzig 1754; I-V: Copenhagen 1789-1794; J. J. Chr. Adler ile). Ebü’l-Fidâ’nın el-Muḫtaṣar fî aḫbâri’l-beşer’inin Avrupa’da daha sonra gelişecek İslâm tarihçiliğinin temel müracaat kitabı olan Latince tercümesidir.

4. Abi’l-Walidi İbn Zeiduni Risalet seu epistolium arabice et latine cum notulis edidit J. J. Reiske (Leipzig 1755). İbn Zeydûn’un İbn Abdûs’a gönderdiği mektubun Arapça metni, Latince tercümesi ve Reiske’nin İbn Nübâte el-Mısrî şerhine dayanarak yaptığı açıklamalardan oluşur.

5. Thograis sogenanntes Lamisches Gedicht. Aus dem Arabischen übersetzt. Nebst einem kurzen Entwurf der arabischen Dichterey (Dresden 1756). Tuğrâî’nin Lâmiyyetü’l-ʿAcem’inin Almanca’ya tercümesidir.

6. Sammlung einiger arabischer Sprüchwörter die von den Stecken oder Stäben hergenommen sind (Leipzig 1758). Bazı Arap atasözlerinin Almanca karşılıklarından ibarettir.

7. Proben der arabischen Dichtkunst in verliebten und traurigen Gedichten, aus dem Motanabbi, Arabisch und Deutsch, nebst Anmerkungen (Leipzig 1765). Mütenebbî’nin divanından seçilmiş gazel beyitleriyle iki mersiyenin Almanca tercümesi ve bazı notlarla neşridir.

8. Prodidagmata ad Hagji Chalifae librum memorialem rerum a muhammedanis gestarum exhibentia introductionem genaralem in historiam sic dictam orientalem (Leipzig 1766, 1786). Kâtib Çelebi’nin Takvîmü’t-tevârîh’inden hareketle yazılmış İslâm tarihine genel giriş mahiyetinde bir eserdir.

9. Hermes Trismegistus an die menschliche Seele arabisch und deutsch (Leipzig 1870). Öğrenciliğinde Latince’ye çevirdiği ilk Arapça eserdir.

10. Coniecturae in Iobum et Proverbia Salomonis cum eiusdem oratione de studio arabicae linguae (Leipzig 1779). Hz. Süleyman’ın meselleriyle Hz. Eyyûb’un “sifr”ine ilişkin bazı düzeltme teklifleri ve bir konferansının metninden oluşmaktadır.

11. D. Johann Jacob Reiskens von ihm selbst aufgesetzte Lebensbeschreibung (Leipzig 1783). 1770’te yazdığı otobiyografisi ve Harîrî’nin 26. makāmesi dahil yayımlanmamış bazı yazıları ile dönemin ünlü ilim adamlarına ve düşünürlerine gönderdiği mektupları bir araya getiren eseridir.

12. Gelehrter Briefwechsel zwischen D. Johann Jacob Reiske, Moses Mendelssohn und Gotthold Ephraim Lessing (I-II, Berlin 1789).

13. Briefe (Leipzig 1897). Mektuplarının diğer bir kısmıdır.

Makalelerinden “Der einfluss der arabischen Sprache in den Wissenschaften” (Neue Zeitung von gelehrten Sachen [Leipzig 1748]), Arapça’nın ilimlere etkisi konusundadır. “Briefe über das arabische Münzwesen” (Repertorium für Biblische und Morgenländische Litteratur, IX [Leipzig 1781], s. 197-268; X [1781], s. 165-240; XI [1782], s. 1-44; XVII [1785], s. 209-284; XVIII [1786], s. 1-78), İslâmî sikkeler üzerine mektup şeklinde telif edilmiş olan çeşitli yazılarının bazı notlar ve eklerle birlikte neşredilmiş şeklidir.

Yazar ayrıca Bibliothèque orientale’in Almanca tercümesine katkıda bulunmuş, Mer‘î b. Yûsuf’un Nüzhetü’n-nâẓırîn’ini kısmen Almanca’ya çevirmiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2007 yılında İstanbul’da basılan 34. cildinde, 544-545 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.