RIZÂ-yi HEREVÎ

Nisbesine göre Safevî yönetimindeki Herat’tan veya daha zayıf bir ihtimalle Meşhed’den Allahâbâd’a gitmiş ve Bâbürlü şehzadesi Selîm (Cihangir [1605-1627]) tarafından saray ressamlığına tayin edilmiştir (The Tūzuk-i Jahāngīrī, II, 20). Hint üslûbunda yapılmış Âgā Rızâ, Âgā Rızâ Cihangîrî, Âgā Muhammed Rızâ ve Muhammed Rızâ atıf imzalı tasvirlerin ona ait olduğu düşünülmektedir. Bu tür imzalı resimlerin bir grubunu portreler teşkil eder. Bunlar ayakta duran erkek figürleridir (Amina Okada, rs. 114-116). Yüzlerinin koyu renkte boyanmasıyla ve giyimleriyle kültürel kimlik farklılıkları belirtilen, zarif bir çizim tekniğiyle yapılmış bu portreler, Horasanlı Safevî minyatürcüsü Muhammedî’nin üslûbundan izler taşımaktadır (Robinson, XXX [1992], s. 19-29, plan IV-X). İkinci grup resimler 1019 (1610) yılında istinsah edilen Envâr-ı Süheylî’ye aittir (Titley, s. 62-63). Eserin otuz altı minyatüründen beşindeki imzalar Padişah Selîm Muhammed Rızâ (vr. 21^a), Selîm Muhammed Rızâ (vr. 36^a), Âgā Rızâ (vr. 40^b, 131^b) ve Sultan Selîm Şah Cihangîr Muhammed Rızâ (vr. 54^b) şeklindedir. Bu imzalardan resim çerçevesinin dışında yer alan ikisinin atıf imzalar (vr. 40^b, 131^b), diğerlerinin özgün imzalar olduğu sanılmaktadır. Bu resimlere, 1550-1570 Safevî döneminde Kazvin veya Horasan’da hazırlanan eserlerin üslûp özelliklerinden bazı unsurların ulaştığı görülür (Amina Okada, rs. 117). Rızâ’nın imzalı eserleri arasında yer alan kalabalık kompozisyonlu albüm resimlerinde bu unsurlar daha fazla açığa çıkar. Gösterişli saray mimarisi, arka plandaki tabiat manzaraları, tahtların ihtişamı ve insanların zarafeti, Rızâ’nın XVI. yüzyıl ortalarındaki Safevî üslûbunu Hindistan saray nakkaşhânesine taşıyan üstatlardan biri olduğunu kanıtlamaktadır (Wilkinson v.dğr., plan CIV). Diğer taraftan Rızâ, resimlerine göç ettiği çevrenin üslûbunu aktarırken figür betimlemelerinde kültürel kimlik belirtilerini göstermeye önem verdiği gibi bazı mimari öğelerin ayrıntılarında da yöresel özellikleri kullanmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2008 yılında İstanbul’da basılan 35. cildinde, 64 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.