RÛDÂNÎ

1030 (1621) yılında Kuzey Afrika’nın Sûs şehri yakınlarındaki Târûdânt’ta dünyaya geldi. Doğum tarihi 1033 (1624) ve 1037 (1627-28) olarak da zikredilmiş, ayrıca Mağribî, Sûsî, Mâlikî, Mekkî nisbeleriyle de anılmış, babasının adının Süleyman olduğunu kaydedenler de olmuştur. On iki yaşında iken Merakeş’e giderek İbn Nâsır ed-Der‘î ve Muhammed b. Ebû Bekir ed-Delâî’den Arap dili, hadis, tefsir, fıkıh ve Muhammed b. Saîd el-Merrâküşî es-Sûsî’den astronomi dersleri gördü. Daha sonra Fas, Cezayir, Mısır, Şam, Medine, Mekke gibi merkezleri dolaştı. Cezayir’de müftü Saîd b. İbrâhim Kaddûre’den tasavvuf eğitimi aldı. Üchûrî, Şehâbeddin el-Hafâcî, Hayreddin er-Remlî gibi âlimlerden ders okudu. 1060’ta (1650) hac görevini yerine getirdikten sonra bir müddet Medine’de kalarak Semhûdiyye Medresesi’nde ders verdi. Ardından Mekke’ye döndü ve Mescid-i Harâm’da ders okuttu. Evlenip oraya yerleşti. 1080 (1670) yılında hacca giden Osmanlı Veziri Mustafa Bey onunla tanışıp derslerine katıldı ve kendisini İstanbul’a davet etti. 1081’de (1670-71) İstanbul’a giden Rûdânî, Vezir Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa ile görüştü ve burada itibar gördü. Mekke Şerifi Sa‘d b. Zeyd’i azlettirerek yerine Berekât b. Muhammed’in getirilmesini sağladı, kendisi de Mekke’de Haremeyn işleri sorumluluğuna tayin edildi. Rûdânî bu görevinde önemli hizmetler yaptı, Mekke’de yaygınlaşan bid‘atlarla mücadele etti. Ancak onu bu göreve getiren vezir vefat edince (1087/1676) kendisini çekemeyenlerin şikâyeti üzerine görevinden alındı. 1093 (1682) yılında hacca, ardından Şam’a gitti ve burada vaktini eser yazmakla geçirdi. 1094 Zilkadesinde (Ekim-Kasım 1683) Şam’da vefat etti. 1095 veya 1096’da (1685) öldüğü de zikredilir. Rûdânî başta hadis olmak üzere temel İslâmî ilimler yanında astronomi, mantık, felsefe ve matematik alanında tanınmaktadır. Vakit tayininde ve astronomik hesaplarda kullanılan “el-âletü’l-câmia” isimli geometri aletinin mûcididir. Bû Zeyd Ahmed, Muḥammed b. Süleymân er-Rûdânî min aʿlâmi’l-Maġrib fi’l-ḳarni’l-ḥâdî ʿaşer el-hicrî adıyla bir çalışma yapmıştır (Rabat 1990).

Eserleri. 1. Cemʿu’l-fevâʾid min Câmiʿi’l-uṣûl ve Mecmaʿi’z-zevâʾid. İbnü’l-Esîr’in Câmiʿu’l-uṣûl’ü ile Heysemî’nin Mecmaʿu’z-zevâʾid’ine İbn Mâce ve Dârimî’nin es-Sünen’lerini ilâve etmek suretiyle on dört temel hadis kitabını tekrarları önemli ölçüde ayıklayıp ve hadislerin isnadını hazfederek bir araya getirdiği eseri olup (10.131 hadis) Mecmaʿu’z-zevâʾid’deki zayıf ve uydurma rivayetler bu kitapta yer almamıştır. Birçok defa basılan eser (Hindistan 1346/1929; Medine 1387, 1406/1986; Mekke 1404/1983; Kıbrıs 1405; Beyrut 1408/1988; I-II, Cidde 1973, 1988; I-IV, Küveyt 1418/1998) Naim Erdoğan tarafından Türkçe’ye tercüme edilmiştir (I-V, İstanbul 1996).

2. Ṣılatü’l-ḫalef bi-mevṣûli’s-selef. Müellifin tefsir, hadis gibi temel İslâm ilimlerinden rivayet icâzetini aldığı eserleri ve onların isnadlarını zikrettiği bu çalışmayı Muhammed Haccî yayımlamıştır (Beyrut 1408/1988).

3. Ḳalâʾidü’l-leʾâlî fi’l-aʿmâli’l-eyyâm ve’l-leyâlî. Müellif bu risâleyi Maḳāṣıdü’l-ʿavâlî bi-Ḳalâʾidi’l-leʾâlî adıyla şerhetmiştir.

4. en-Nâḳıʿa ʿale’l-âleti’l-câmiʿa. Kendi icat ettiği aletin özellikleri ve kullanılışı hakkında olup Charles Pellat tarafından neşredilmiş (BEO, XXVI [Damas 1973], s. 7-82), daha sonra nâşir bu risâlenin Fransızca tercümesini de yayımlamıştır (BEO, XXVIII [Damas 1975], s. 83-165).

5. Tebṣıratü’l-iḫvân. Takvimle ilgili manzum bir eserdir.

6. Behcetü’ṭ-ṭullâb fi’l-ʿamel bi’l-usṭurlâb.

7. Risâle fî resmi’l-usṭurlâb bi’l-hendese.

8. Risâle fî esmâʾi’r-rüsûmi’l-mersûme ʿale’l-usṭurlâb eş-Şimâlî.

9. Tuḥfetü üli’l-elbâb fi’l-ʿamel bi’l-usṭurlâb (son dört eserin nüshaları için bk. İhsanoğlu v.dğr., I, 318-321).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2008 yılında İstanbul’da basılan 35. cildinde, 184-185 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.