SAÎDÂN, Ahmed Selîm

1912 (veya 1914) yılında Filistin’in Safed şehrinde doğdu. İlk ve orta öğrenimini Safed’de yaptı, liseyi Kudüs’te okudu. Lisans eğitimini matematik alanında Beyrut Amerikan Üniversitesi’nde tamamladı (1934). 1934-1948 yıllarında Kudüs’teki el-Külliyyetü’r-Reşîdiyye ve el-Külliyyetü’l-Arabiyye liselerinde matematik hocalığı yaptı, liseler için çok sayıda matematik kitabı kaleme aldı ve Kudüs Radyosu’nda bilimsel haberlerin yayımıyla ilgilendi. 1948’de Londra Üniversitesi’nden matematik alanında ikinci lisans derecesini aldı. 1948-1969 yıllarında Sudan hükümetinin daveti üzerine Hartum Üniversitesi’nde ders verdi. Bu süre zarfında Sudan okullarında okutulmak üzere matematik kitapları yazdı. Doktorasını da Hartum Üniversitesi’nde Hint-Arap aritmetiğinin gelişimi hakkındaki teziyle 1966’da bitirdi. 1969’da Ürdün Üniversitesi Fen Fakültesi’ne geçerek profesör unvanı aldı ve emekliye ayrıldığı 1979 yılına kadar fakültenin dekanlığını yürüttü. Ebû Dîs Üniversitesi’nin kuruluşuna başkanlık etmek üzere 1979’da Kudüs’e yerleşen Saîdân, İsrail yönetimi tarafından 1981’de görevinden uzaklaştırıldı. Bu tarihten sonra matematik alanındaki çalışmalarına yoğunlaşarak pek çok eser kaleme aldı. 1979’da el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Irâkī’ye, 1988’de Kahire’deki Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye’ye üye seçildi. Bilim dilinin ve özellikle matematik terimlerinin Arapçalaştırılması konusunda büyük çaba sarfetti. Ürdün İslâm Medeniyeti Araştırmaları Kraliyet Akademisi’nin neşrini planladığı, ancak bir örnek fasikülle kalan Mevsûʿatü’l-ḥaḍâreti’l-İslâmiyye’yi hazırlama düşüncesine öncülük etti, Dictionary of Scientific Bibliography’de İslâm matematikçilerine dair maddeler yazdı. Mathematical Review, ISIS, Historia Mathematica ve Centrarum gibi uluslararası dergilerde İslâm matematik tarihinin farklı yönleri hakkında makaleleri yayımlandı. Saîdân 23 Ocak 1991 tarihinde Amman’da vefat etti. Ders kitabı ve tercümeleri dışında altmış beşe yakın kitabı ve hacimli makaleleri bulunan Saîdân, İslâm matematik ve astronomi tarihinin pek çok önemli metnini neşretmiştir. Âdil Ahmed Cerrâr, onun hakkında ed-Duktûr Aḥmed Saʿîdân: Muḫtârât min intâcihi’l-fikrî adıyla bir çalışma yapmıştır (Amman 1422/2002).

Eserleri. Telif: el-Fikrü’l-insânî fî ṭufûletihî (Kahire 1955), Târîḫu ʿilmi’l-ḥisâbi’l-ʿArabî I: Ḥisâbü’l-yed (Amman 1971), Ḳıṣṣatü’l-erḳām ve’t-terḳīm (Amman 1983), Meşrûʿu Mecmaʿi’l-luġati’l-ʿArabiyyeti’l-Ürdünî li’r-rumûzi’l-ʿilmiyye ve’l-ʿArabiyye (Amman 1404/1985), Târîḫu ʿilmi’l-cebr fi’l-ʿâlemi’l-ʿArabî: Dirâse muḳārene maʿa taḥḳīḳ li-ehemmi kütübi’l-cebri’l-ʿArabiyye (I-II, Küveyt 1406/1986), Ḳāmûsü muṣṭalaḥâti’r-riyâżiyyât el-ibtidâʾiyye: Muḥâvele târîḫiyye (Amman 1408/1987), Muḳaddime li-târîḫi’l-fikri’l-ʿilmî fi’l-İslâm (Küveyt 1409/1988), Hendesetü Öḳlîdis fî eydin ʿArabiyye: Kitâbü Uṣûli’l-Öḳlîdis maʿa İżâfâti’n-Neyrîzî maʿa kitâbi Tecrîdi Öḳlîdis li-ʿAlî b. Aḥmed en-Nesevî (Saîdân bu çalışmasında Öklid’in Elementler’inin Arapça tercümesi olan Uṣûlü’l-hendese [Kitâbü Uṣûli’l-Öḳlîdis, Kitâbü Öḳlîdis] ile Neyrîzî ve Nesevî’nin eser üzerine yaptıkları çalışmaların kısmî neşrini gerçekleştirmiştir [Amman 1411/1991]). Saîdân’ın bazı makaleleri şunlardır: “el-Uṣûlü’l-İġrîḳıyye li’l-ʿulûmi’r-riyâżiyye ʿinde’l-ʿArab” (MMMA, VII/7 [1961], s. 81-110); “el-Es̱erü’l-Hindî fi’r-riyâżiyyâti’l-ʿArabiyye” (el-Ebḥâs̱, XV [Beyrut 1962], s. 409-477); “Risâletân fi’l-ḥisâbi’l-ʿArabî” (MMMA, XIII/1 [1967], s. 41-158; Kûşyâr b. Lebbân ile Ahmed b. Ali el-Erbîlî’ye ait birer risâlenin neşridir); “Risâletân fi’l-hendes̱e tünsebâni ilâ Erşimidîs” (MMMA, XXVI/2 [1982], s. 571-623); “Tes̱lîs̱ü’z-zâviye fi’l-uṣûri’l-İslâmiyye” (MMMA, XXVIII/1 [1983], s. 99-137; konuyla ilgili dört risâlenin neşridir); “el-Luġatü’l-ʿArabiyye ve’l-menheciyyetü’l-ʿilmiyye el-muʿâṣıra” (MMLA, LXV [1409/1989], s. 132-140).

Neşir: Kûşyâr b. Lebbân, Ṭarâʾifü’l-ḥisâb (MMMA, IX/2 [1963], s. 291-320); a.mlf., Kitâb fî uṣûli’l-ḥisâbi’l-Hindî (MMMA, XIII/1 [1967], s. 53-83); Nasîrüddîn-i Tûsî, Cevâmiʿu’l-ḥisâb bi’t-taḫt ve’t-türâb (el-Ebḥâs̱, XX/2 [Beyrut 1967], s. 91-164; XX/3, s. 213-292); Ebü’l-Vefâ el-Bûzcânî, Kitâbü’l-Menâzili’s-sebʿ (Târîḫu ʿilmi’l-ḥisâbi’l-ʿArabî I: Ḥisâbü’l-yed, Amman 1971, s. 64-368); Kerecî, el-Kâfî fi’l-ḥisâb (cebirle ilgili kısmın neşri; Târîḫu ʿilmi’l-ḥisâbi’l-ʿArabî, s. 367-466); Ahmed b. İbrâhim el-Öklîdisî, el-Fuṣûl fi’l-ḥisâbi’l-Hindî (Amman 1393/1973; Halep 1404/1984; Saîdân bu eseri notlarla İngilizce’ye çevirmiştir [The Arithmetic of al-Uqlîdisî, Dordrecht-Boston 1978]); Sâbit b. Kurre, Kitâbü’l-Aʿdâdi’l-müteḥâbbe (Amman 1977); Yaîş b. İbrâhim el-Ümevî, Merâsimü’l-intisâb fî meʿâlimi’l-ḥisâb (Halep 1401/1981); İbrâhim b. Sinân b. Sâbit es-Sâbî, Resâʾilü İbn Sinân (Küveyt 1403/1983); Ebû Saîd es-Siczî, Kitâb fî Teshîli’s-sübül li’stiḫrâci’l-eşkâli’l-hendesiyye (Resâʾilü İbn Sinân içinde, s. 339-372); İbnü’l-Bennâ el-Merrâküşî, el-Maḳālât fî ʿilmi’l-ḥisâb (Amman 1403/1984); a.mlf., Kitâbü’l-Uṣûl ve’l-muḳaddemât fi’l-cebr ve’l-muḳābele (Târîḫu ʿilmi’l-cebr fi’l-ʿâlemi’l-ʿArabî, Küveyt 1986, II, 498-585); Abdülkāhir el-Bağdâdî, et-Tekmile fi’l-ḥisâb (Küveyt 1406/1985; bu eserle birlikte Bağdâdî’nin Kitâb fi’l-Miṣâḥa adlı risâlesini de neşretmiştir [s. 333-382]); Ebû Kâmil, Kitâbü Ṭarâʾifi’l-ḥisâb (Târîḫu ʿilmi’l-cebr fi’l-ʿâlemi’l-ʿArabî, Küveyt 1986, I, 67-80).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 446-447 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.