ŞAMLÛ, Ahmed

12 Aralık 1925’te Tahran’da doğdu. Kâbil asıllı bir Türk ailesine mensuptur. Subay olan babası Haydar-ı Şamlû’nun görevi sebebiyle çocukluk dönemini Reşt, Zâhidân, Şîraz, Bircend, Meşhed ve İsfahan başta olmak üzere çeşitli şehirlerde geçirdi; ilk ve orta öğrenimini buralarda, liseyi Tahran’da tamamladı (1946). Bu arada siyasî görüş ve faaliyetleri sebebiyle 1944’te müttefiklerce tutuklanıp Reşt’teki Sovyet hapishanesine gönderildi, bir süre hapis yattıktan sonra serbest bırakıldı. 1947’de ilk şiir kitabı olan Âhenghâ-yi Ferâmûş-şode’yi neşretti. Bu arada Süḫan-ı Nev ve Revzene dergilerinin yayın kurullarında çalıştı. Âteşbâr dergisinin başyazarlığını üstlendiği 1952’den itibaren iki yıl Macaristan elçiliği kültür müşavirliği görevinde bulundu. İran’a döndüğünde yine siyasî faaliyetlerinden dolayı 1954 yılında tutuklanarak on dört ay hapis yattı. 1957’de Bâmşâd dergisinin, ardından Iṭṭılâʿât-ı Mâhâne’nin başyazarlığına getirildi. Daha sonra sinemaya yönelen Şamlû, Sîstan ve Belûcistan belgesellerini hazırladı, çeşitli senaryolar yazdı. 1961’de Kitâb-ı Hefte’nin başyazarlığını yaptı. 1967’de haftalık Hûşe dergisinin kültür ve edebiyat bölümünün editörlüğüne getirildi. 1972’de tedavi amacıyla Almanya’ya, 1976’da Pen Club’un daveti üzerine Amerika Birleşik Devletleri’ne gitti. 1977’de siyasî sebeplerle Amerika Birleşik Devletleri’nde bir yıl ikamet etti. 1978’de İran Yazarlar Merkezi Yönetim Kurulu üyeliğine seçildi. 1988’de II. Uluslararası Edebiyat Kongresi dolayısıyla Almanya’ya davet edildi. Değişik Avrupa ülkelerinde katıldığı kültürel ve edebî faaliyetlerin ardından İran’a döndü. 1990’da Amerika’da çeşitli edebî etkinliklerde bulunan Şamlû, Berkeley Üniversitesi’nde misafir öğretim üyesi olarak bir dönem çağdaş İran edebiyatına dair dersler verdi. Human Rights Watch’ın “Free Expression” ödülünü aldı. 1994 yılında Kanada Toronto Üniversitesi’nde kendi adına düzenlenen kongreye katıldı. Uzun zamandan beri süren hastalığının ilerlemesiyle 1997’de sağ bacağı kesilen Şamlû 23 Temmuz 2000 tarihinde Tahran’da vefat etti.

Ahmed-i Şamlû, çağdaş Fars şiirinde “şi‘r-i sepîd (beyaz şiir: vezinsiz ve kafiyesiz şiir) diye bilinen, aynı zamanda “şi‘r-i Şâmlûyî” adı da verilen tarzın öncüsü ve sosyal içerikli şiirin güçlü simalarındandır. Şiirlerini “İ. Bâmdâd, İ. Subh, Bâmdâd” mahlaslarıyla yazan Şamlû roman, hikâye ve tiyatro dallarında da eser vermiş, klasik metin tashihiyle uğraşmış, yabancı dillerden hikâye, roman ve şiir çevirileri yapmış, çeşitli konularda makaleler yazmıştır. Ayrıca kendi şiirleri başta olmak üzere Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Nîmâ Yûşîc’in şiirlerini seslendirdiği kaset çalışmaları vardır. Şiirleri bazı dillere çevrilmiş, hayatı boyunca üzerinde çalıştığı, halk dilindeki kelime, deyim ve argo söyleyişleri derlediği Kitâb-ı Kûçe adlı sözlüğü büyük ilgi görmüştür.

Eserleri. Şiir Kitapları: Âhenghâ-yi Ferâmûş-şode (Tahran 1326/1947, 1330/1951), Kaṭʿnâme (Tahran 1330/1951), Âhenhâ ve İḥsâs (Tahran 1332/1953), Hevâ-yi Tâze (Tahran 1336/1957), Bâġ-ı Âyîne (Tahran 1339/1960), Âydâ der Âyîne ve Laḥẓahâ ve Hemîşe (Tahran 1343/1964), Âydâ: Dıraḫt ve Ḫancer ve Ḫâṭıre (Tahran 1344/1965), Ḳoḳnûs der Bârân (Tahran 1345/1966), Mers̱iyehâ-yi Ḫâk (Tahran 1348/1969), Şükûften der Mih (Tahran 1349/1970), İbrâhîm der Âteş (Tahran 1352/1973), Deşne der Dîs (Tahran 1356/1977), Terânehâ-yi Kûçek-i Ġurbet (Tahran 1359/1980), Medâyiḥ-i Bîṣile (Stockholm 1371/1992), Der Âstâne (Tahran 1376/1997), Ḥadîs̱-i bî-Ḳarârî-yi Mâhân (Tahran 1379).

Mensur Eserleri: Zîr-i Ḫayme-i Gor Girifte-i Şeb ve Zen-i Poşt-i Der-i Maġribî (hikâye, Tahran 1335/1956), Derhâ ve Dîvâr-ı Büzürg-i Çîn (hikâye, piyes, senaryo denemeleri, Tahran 1352/1973), Kitâb-ı Kûçe (I-V, Tahran 1357-1376/1978-1997, 1378/1999; eserlerinin bir listesi ve muhtevaları için bk. Kırlangıç, I/3 [2001], s. 157-171).

Şamlû hakkında birçok çalışma yapılmış, eserleri defalarca basılmış, şiir ve hikâyelerinden seçmeler yayımlanmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 38. cildinde, 333-334 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.