SCHAADE, Arthur

Almanya’nın Thorn şehrinde doğdu. Liseyi bitirdikten sonra üniversite eğitimi için Münih, Leipzig ve Berlin’e giderek Arapça, Farsça ve Türkçe tahsil etti. Leipzig Üniversitesi’nde Doğu Dilleri Kürsüsü’nün başkanı olan August Fischer’in yanında klasik Arap edebiyatına yöneldi; ayrıca modern Arapça’daki lehçeler ve diğer Sâmî dillerle de ilgilendi. Leipzig’de Fischer’in gözetiminde hazırladığı Arap edebiyatı alanındaki teziyle doktor unvanını aldı (1908). 1906-1910 yılları arasında Leiden Üniversitesi’nde Arap edebiyatı dersleri verdi ve aynı dönemde The Encyclopaedia of Islam’ın yayın kurulunda yer aldı. Üniversitenin hocalarından Christiaan Snouck-Hurgronje ve Theodorus Willem Juynboll gibi şarkiyatçılarla temas kurarak İslâmî ilimler, özellikle fıkıh alanında bilgilerini ilerletti; bu arada Juynboll’ün Şâfiî fıkhına dair el kitabını Almanca’ya çevirdi. Ardından Almanya’ya dönerek Breslau’da Franz Praetorius’un yanında hazırladığı tezle doçent oldu (1911).

1913’te Mısır’a gitti ve I. Dünya Savaşı’nın başlamasına kadar Kahire’de Hidiviyye Kütüphanesi’nin müdürlüğünü yaptı. 1917’de askere alındı ve mütercim-tercüman subay kadrosunda General Falkenhayn’ın maiyetine girdi. Görevli olarak Filistin, Suriye ve Anadolu’yu gezdi; bu sırada Türkçe ile yakından ilgilendi. 1918’de Hellmut Ritter’le birlikte gittiği Nablus’ta Sâmirîler’in İbrânîce’yi telaffuz şekillerine dair araştırmalarda bulundu. Almanya’ya döndüğünde önce Breslau’da Akkadca üzerine çalıştı, daha sonra 1919’dan emekliye ayrıldığı 1951 yılına kadar Hamburg Üniversitesi’nde Sâmî diller profesörlüğü yaptı. The Encyclopaedia of Islam’ın Almanca neşrini idare etti (1924-1926) ve Mısır’da Kral I. Fuâd Üniversitesi’nde Sâmî diller dersleri verdi (1930-1934). 1951’de İstanbul’da toplanan XXII. Şarkiyatçılar Kongresi’ne katıldı ve Arapça’nın Güney Arabistan lehçeleriyle ilgili bir tebliğ sundu. 22 Ekim 1952 tarihinde zatürreden öldü.

Modern Arapça’yı çeşitli lehçeleriyle ve klasik Arapça’yı bütün özellikleriyle bilen Schaade, başta Süryânîce olmak üzere diğer Sâmî dillerle ve daha çok fonetikleriyle de ilgilenmiştir. Arapça, Farsça ve Türkçe’den başka İngilizce, Fransızca, modern İbrânîce, İtalyanca, İspanyolca, Hollandaca ve Rusça biliyordu. Pozitivist bir yapıya sahipti. Spekülasyonlarla uğraşmak yerine sağlam bilgileri itina ile ifade etme yolunu seçen ve teliften ziyade öğretime ve öğrencilerine önem veren bir ilim adamıydı. Özellikle Arap edebiyatındaki ifadelere Almanca karşılıklar bulma konusundaki başarısı dikkat çekicidir.

Eserleri. 1. Die Kommentare des Suhailī und des Abū Ḏarr zu den Uḥud-Gedichten in der Sīra des Ibn Hišām (ed. Wüstenfeld I, 611-638): Nach den Handschriften zu Berlin, Straßburg, Paris und Leipzig (Leipzig 1920). Doktora tezi olup İbn Hişâm’ın es-Sîretü’n-nebeviyye’sine şerh yazan Endülüslü âlimler Abdurrahman b. Abdullah es-Süheylî ile Ebû Zer el-Huşenî’nin Uhud şiirleri yorumları hakkındadır ve Paul Brönnle’nin her iki şârihin Bedir şiirleri yorumları üzerine hazırladığı doktora tezinin (Die Commentatoren des Ibn Ishāk und ihre Scholien, Halle 1895) tamamlayıcısı niteliğindedir.

2. Sībawaihi’s Lautlehre (Leiden 1911). Sîbeveyhi’nin fonetiği konusundaki doçentlik tezidir. Ayrıca Theodorus Willem Juynboll’ün Şâfiî fıkhına dair Hollandaca yazdığı el kitabını Handbuch des islamischen Gesetzes nach der Lehre der schāfiʿitischen Schule adıyla Almanca’ya tercüme etmiştir (Leiden-Leipzig 1910).

Schaade’nin başlıca makaleleri de şunlardır: “Kritische Bemerkungen zu A. Cour’s Ausgabe und Übersetzung einiger Gedichte des Ibn Zaidun” (Isl., XIII [1923], s. 180-189); “Moderne Regungen in der ‘irakischen Kunstdichtung der Gegenwart” (OLZ, XXIX [1926], s. 865-872); “Attributive, appositionelle und anknüpfende Relativsätze im Arabischen und Syrischen” (Islamica, II [1926], s. 498-504); “Der Vokalismus der arabischen Fremdwörter im osmanischen Türkisch” (Festschrift Meinhof, Hamburg 1927, s. 449-460); “Zwei Studien über das grammatische Geschlecht im Semitischen” (Zeitschrift für Semitistik und verwandte Gebiete, V [Leipzig 1927], s. 185-194); “Ahmed Taimur Paša und die arabische Renaissance” (OLZ, XXXIII [1930], s. 854-859); “Zur Herkunft und Urform einiger Abu Nuwas-Geschichten in Tausendundeiner Nacht” (ZDMG, LXXXVIII [1934], s. 259-276); “Weiteres zu Abu Nuwas in 1001 Nacht” (ZDMG, XC [1936], s. 602-615). Müellifin ayrıca The Encyclopaedia of Islam’da ağırlıklı olarak Arap dili ve edebiyatına dair kırk beş maddesiyle çeşitli dergilerde çok sayıda kitap tanıtım-tenkit yazısı bulunmaktadır (eserlerinin tam listesi için bk. Dietrich, s. 73-74; Bibliographie der Deutschsprachigen, XVII, 298-299; XIX, 519).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2009 yılında İstanbul’da basılan 36. cildinde, 223 numaralı sayfada yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.