SENGİN SEMÂİ

Türk mûsikisi usul sisteminde birleşik fakat küçük usuller sınıfında yer alan bir usuldür. Altı zamanlı olan sengin semâi usulü iki adet üç zamanın veya diğer bir ifadeyle -aynı yapıdaki yürük semâi gibi- iki semâi usulünün birbirine eklenmesiyle meydana gelmiştir. Ancak terkibe giren 2. semâi usulünün son iki darbı olan beş ve altıncı zamanlar birleşik haldedir. Bu sebeple sengin semâi usulü -yine yürük semâi gibi- altı değil beş darblıdır.

6/8’lik birinci, 6/4’lük ikinci ve 6/2’lik üçüncü mertebelerinin her biri vuruluşları yani yapıları aynı olduğu halde ayrı isim alır: 6/8’lik mertebeye yürük semâi adı verilir. 6/4’lük mertebeye ondan ayırmak ve daha ağır vurulacağını belirtmek için sengin semâi, 6/2’lik mertebeye ise daha da ağır gidişli olduğu için ağır sengin semâi şeklinde pekiştirmeli bir isim verilmiştir. Ancak şunu belirtmek gerekir ki notasyonda bazan 6/8’lik ve 6/4’lük mertebeler karıştırılmış, 6/8’lik mertebe ile yazılması gereken bazı yürük semâi usulündeki eserler 6/4’lük mertebe ile yazılmıştır.


Gerek yürük semâi gerekse sengin semâi birer usul ismi olmakla beraber aynı zamanda bir formun da (beste biçimi) adıdır ve bu sebeple bu formların vazgeçilmez usulleridir. Ancak sengin semâi formunun daha yaygın diğer adı ağır semâidir ve bu formdaki eserlerin aksak semâi usulü ile de ölçülme imkânı vardır. Sengin semâi ve ağır sengin semâi usulü klasik faslın ağır semâilerinde, Mevlevî âyinlerinin üçüncü selâmlarında, ilâhi, şarkı, türkü ve saz semâilerinin dördüncü hânelerinde çok kullanılmıştır. Usulün birinci darbı kuvvetli, ikinci darbı yarı kuvvetli, üçüncü darbı ve dördüncü darbı zayıf, beşinci darbı ise yarı kuvvetlidir.

Hacı Ârif Bey’in “Aldın felek sen mihr-i cemâli” mısraıyla başlayan bestenigâr, Şeyh Hüseyin Fahreddin Dede’nin, “Âh eylediğim gonca-i handânın içindir” mısraıyla başlayan hicaz, Kanûnî Âmâ Nâzım’ın, “Ağlatma a zâlim beni gel etme mükedder” mısraıyla başlayan hüseynî zemzeme, Münir Nurettin Selçuk’un, “Hâfız’ın kabri olan bahçede bir gül varmış” mısraıyla başlayan rast şarkılarıyla, “Bu aşk bir bahr-i ummandır buna hadd ü kenâr olmaz” ve, “Müştâk-ı dilim mahbûb-i Sübhan Hüseyn’e” mısralarıyla başlayan segâh ilâhiler (Töre, V, 34-35) bu usulle ölçülmüş eserlerden bazılarıdır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2009 yılında İstanbul’da basılan 36. cildinde, 522-523 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.