ŞEREBÂSÎ

7 Kasım 1918’de Dekahliye vilâyetinde Dikirnis kazasının Becelât köyünde doğdu. İlk eğitimine köyündeki mektepte başladı ve Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledi. Ardından Dimyat’taki Ezher’e bağlı dinî okula kaydoldu. Daha öğrenciyken köyüne gittiği zamanlarda camide vaaz verdi ve hutbe okudu. 1935’te Zekāzîk’teki Ezher Lisesi’ne kaydoldu, burada hocaların dikkatini çekti. Yazı yazmaya erken yaşta başladı ve lisede iken izcilikle ilgili Ḥareketü’l-keşf adlı kitabını kaleme aldı. Ayrıca el-İslâm, eṣ-Ṣabâḥ, en-Nehâr, Minberü’ş-şarḳ ve Cerîdetü’s-siyâse gibi dergilerde yazıları yayımlandı. Cerîdetü’s-siyâse’de çıkan yazıları edebiyatçıların dikkatini çekti. 1939’da Ezher’de Külliyyetü’l-lugati’l-Arabiyye’ye kaydoldu ve 1943’te buradan mezun oldu. 1945’te öğretimde uzmanlık diploması aldı. Kahire’ye geldikten kısa bir süre sonra Mescidü’l-münîre’de okumaya başladığı hutbelere sekiz yıl devam etti. 1940’lı yılların sonlarında İhvân-ı Müslimîn mensuplarını savunan konuşmalarından dolayı tutuklandı. Altı ay kadar süren hapis hayatındaki hâtıralarını Müẕekkirâtü vâʿiẓin esîr adlı kitabında anlattı. Bir süre Maarif Bakanlığı’nda, Ezher’e bağlı Zekāzîk, Sûhâc ve Kahire’deki okullarda öğretmenlik yaptı. 1951’de Ezher’deki Revâku’l-Hanefiyye’ye vekil olarak tayin edildi. 1952-1953’te Ezher tarafından Küveyt’e gönderildi. Öğrenimine devam ederken 1955’te Ma‘hedü’d-dirâsâti’l-Arabiyye el-ulyâ’dan dil ve edebiyat diploması aldı. 1957’de Ezher’in fetva komisyonunun sekreterliğine getirildi. 1958’de Kahire’deki Ma‘hedü’l-hizmeti’l-ictimâiyye’ye hoca oldu. Bir süre dinî kitapların basımından sorumlu komisyonda danışman sıfatıyla çalıştı. Mısır ve Suriye’nin birleşme çabaları devam ederken Arap milliyetçiliği, Arap birliği ve İslâm’ı konu alan çok sayıda konferans verdi ve hutbe okudu. Suriye devlet başkanı Şükrü Kuvvetli’nin daveti üzerine Suriye-Mısır birliği hakkında referandum yapıldığı gün (21 Şubat 1958) Dımaşk’taki Emeviyye Camii’nde bir hutbe okudu. Radyolardan da yayımlanan hutbenin metni gazetelerde basıldı. Şerebâsî, 1963’te Câmiatü’d-düveli’l-Arabiyye’ye bağlı Ma‘hedü’l-buhûs ve’d-dirâsâti’l-Arabiyye’de Şekîb Arslân: Ḥayâtühû ve edebühû başlıklı yüksek lisans tezini hazırladı. 1967’de Külliyyetü’l-lugati’l-Arabiyye’de Reşîd Rıżâ: Ṣâḥibü’l-Menâr adlı doktorasını tamamlayınca aynı fakülteye hoca olarak tayin edildi. Daha sonraki hayatı fakültede ders verme, kitap telifi, çeşitli toplantılara katılma ve hitabet gibi faaliyetlerle geçti. Uzun süren bir hastalıktan sonra 14 Ağustos 1980’de Kahire’de vefat etti.

Çok yönlü velûd bir âlim olan Şerebâsî Kur’an, sünnet, fıkıh ve İslâm tarihi alanlarında çok sayıda kitap telifi yanında birçok camide hutbe okumuş, radyo programları hazırlamıştır. Ayrıca uzun süre başkanlığını yaptığı Müslüman Gençlik Cemiyeti gibi pek çok cemiyetin üyesi olup bunların faaliyetlerine katılmış ve dersler vermiştir. Gençliğin beden ve zihin gelişiminin birlikte olması, her stadın yakınına bir cami, her caminin yanına bir spor alanı yapılması gerektiğini düşünen Şerebâsî (el-Mevsûʿatü’ş-Şerebâṣıyye, I, 382) Ezher’de spor etkinlikleri konusunda çalışmalarda bulunmuş, spor derneklerinin etkinliklerine katılmıştır. Ezher’in fetva komisyonunda görev alması sebebiyle kendisine sorulan fıkhî meseleleri cevaplandırmış ve bunları Yesʾelûneke fi’d-dîn ve’l-ḥayât adıyla kitap haline getirmiştir. Hutbeleri de vefatından sonra yayımlanmış, böylece XX. yüzyıl Mısır sosyal ve dinî hayatına dair önemli bir kaynak meydana gelmiştir. Şerebâsî’nin fikirlerinde aynı dönemde yaşayan pek çok yazarda olduğu gibi Arap sosyalizmi ve Arap milliyetçiliğinin etkisi görülür. Dinin toplum hayatından uzaklaştırılmasına şiddetle karşı çıkan Şerebâsî, o dönemde ateist-komünist akımların güçlenmesinden endişe ederek (a.g.e., I, 317) Arap milliyetçiliğiyle İslâmiyet arasında sıkı bir ilişki olduğunu, İslâm’dan uzak bir Arap milliyetçiliğinin düşünülemeyeceğini savunmuştur (a.g.e., I, 382 vd.). Şerebâsî’nin ilgi alanlarından biri de sanat ve edebiyattır. Radyo, televizyon, tiyatro ve sinema gibi etkinlik alanlarının bir eğlence olmaktan çok dinî ve kültürel konuların geniş kitlelere ulaştırılmasında bir vasıta olduğunu söylemiş, din ve sanat arasında sıkı bir ilişki kurmuştur. Onun kaleme aldığı çok sayıda dinî-tarihî romanın bir kısmı tiyatro oyunu olarak sahneye konmuştur. Hâlid b. Velîd gibi bazı tarihî şahsiyetler hakkında çevrilen filmlerin senaryolarının yazım aşamasında önemli görevler üstlenmiştir. Ayrıca pek çok sahâbî ve tarihî şahsiyet hakkında biyografiler yazmış, onların örnek alınmasını istemiştir.

Eserleri. Kur’an ve Sünnet: Ḳıṣṣatü’t-tefsîr (Kahire 1962; I-II, Kahire 1427; Beyrut 1978); Maʿa esmâʾi’l-Muṣṭafâ ṣallallāhu ʿaleyhi ve sellem (Kahire 1962, 1992); Edebü’l-eḥâdîs̱i’l-ḳudsiyye (Kahire 1969; Naim Erdoğan tarafından 75 Kudsî Hadisin Tercüme ve Şerhi adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir [İstanbul 1981]); Min Edebi’n-nübüvve (Kahire 1971); Aḫlâḳu’l-Ḳurʾân (I-II, Beyrut 1971-72; Mevsûʿatü aḫlâḳı’l-Ḳurʾân başlığıyla, I-VI, Beyrut 1979-1981); et-Tevcîhâtü’n-nebeviyye (Kahire 1974; Tevcîhü’r-Resûl li’l-ḥayât ve’l-iḥyâʾ adıyla, Beyrut, ts.); Min Edebi’l-Ḳurʾân (Kahire 1976); Maʿa Kitâbillâh (Kahire 1978); Mevsûʿatü lehü’l-esmâʾü’l-ḥüsnâ (I-II, Beyrut 1402/1981-1982); Eḥâdîs̱ü’l-cihâd ve’l-fürûsiyye (baskı yeri ve tarihi yok).

Fıkıh: el-Ḳıṣâṣ fi’l-İslâm (Kahire 1374/1954); el-İslâm ve’l-iḳtiṣâd (Kahire 1963); ed-Dîn ve tanẓîmü’l-üsre (Kahire 1966; Islam and Family Planning adıyla İngilizce’ye çevrilmiştir [trc. Sayed Ismael A. R., Cairo 1969]); Yesʾelûneke fi’d-dîn ve’l-ḥayât (I-VIII, Beyrut 1972-1977, 1980); el-Meẕâhibü’l-erbaʿa (Beyrut 1975); el-Muʿcemü’l-iḳtiṣâdiyyü’l-İslâmî (Beyrut 1401/1981).

Biyografi ve Tarih: Ḫâmisü’r-râşidîn ʿÖmer b. ʿAbdilʿazîz (I-II, Kahire 1959); Buṭûlât İslâmiyye ve ʿArabiyye (Kahire 1962); Emîrü’l-beyân Şekîb Arslân (I-II, Kahire 1963); Şekîb Arslân: Dâʿiyetü’l-ʿurûbe ve’l-İslâm (Kahire 1963; Beyrut 1978, 2001); Şekîb Arslân min rüvvâdi’l-vaḥdeti’l-ʿArabiyye (Kahire 1963); Edebü emîri’l-beyân (Kahire 1964; Şekîb Arslan’ın edebî yönüyle ilgilidir); el-Eʾimmetü’l-erbaʿa: Ebû Ḥanîfe, Mâlik b. Enes, eş-Şâfiʿî, Aḥmed b. Ḥanbel (Kahire, ts.); el-Ġazzâlî ve’t-taṣavvufü’l-İslâmî (Kahire 1965); el-Fidâʾ fi’l-İslâm (Kahire 1969, 1971, 1981); Reşîd Rıżâ ṣâḥibü’l-Menâr: ʿAṣruhû ve ḥayâtühû ve meṣâdiru seḳāfetih (Kahire 1389/1970); Fidâʾiyyûn fî târîḫi’l-İslâm (Beyrut 1970, 1982); Ebṭâlü ʿaḳīde ve cihâd (Kahire 1972); Ḫadîce ümmü’l-müʾminîn (Beyrut 1974); Beyne’l-vefâʾ ve’l-fidâʾ (Kahire 1975); Ricâlün ṣadaḳū (Kahire, ts. [1975]); el-Ġazzâlî (Beyrut 1975); İnne’llāhe’şterâ (Kahire, ts.); Reşîd Rıżâ el-edîb, el-kâtibü’l-İslâmî (Kahire 1976); Reşîd Rıżâ eṣ-ṣaḥafî, el-müfessir, eş-şâʿir, el-luġavî (Kahire 1977); Emînü’l-ümme Ebû ʿUbeyde b. el-Cerrâḥ (Kahire, ts.); Ḥafîdetü’r-Resûl: Nefeḥât min sîreti’s-seyyide Zeyneb (Kahire, ts.); Seyfullāh Ḫâlid b. Velîd (Kahire, ts.); Mevsûʿatü’l-fidâʾ fi’l-İslâm (I-IV, Beyrut 1402/1982-1983; Şerebâsî’nin cihad, şehâdet, kahramanlık ve İslâm tarihindeki büyük şahsiyetlerin biyografileri hakkında yazdığı kitapların ve bazı makalelerin bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur).

Siyaset ve Toplum: Muḥâḍarâtü’s̱-s̱ülâs̱âʾ (Kahire 1952; “İslâmiyet”, “Umyân” ve “eş-Şüyûiyye ve’d-dîn” başlıklı üç konferansın metinleridir); Vesâʾilü teḳaddümi’l-müslimîn (Kahire, ts.); Mebâdiʾü’l-iştirâkiyye fi’l-İslâm (Kahire, ts.); el-İştirâkiyye ve’d-dîn (Kahire 1962); Ḥubbü’l-vaṭan fî naẓari’d-dîn (Kahire 1964); ed-Dîn ve’l-mîs̱âḳ (Kahire 1965); Risâletü’l-mescid fî neşri’s̱-s̱eḳāfe ve’l-ḥaḍâre (Kahire 1966); ed-Dîn li’l-ḥayât (Kahire 1968); ed-Dîn ve’l-müctemaʿ (Kahire, ts.); Beyne’d-dîn ve’d-dünyâ (Kahire 1970); ʿAvde ile’l-İslâm (Kahire 1971); el-Mevsûʿatü’ş-Şerebâṣıyye fi’l-ḫuṭabi’l-minberiyye (I-V, Beyrut 1987, 1995).

Gezi, Gözlem, Hâtırat: Ṣalavât ʿale’ş-şâṭiʾ ilâ reʾsi’l-ber (2. bs., Kahire 1951); Müẕekkirâtü vâʿiẓin esîr (Kahire 1952); en-Nîl fî ḍavʾi’l-Ḳurʾân (Kahire 1952); ʿÂʾid mine’l-Bâkistân (Kahire 1952; Şerebâsî’nin Pakistan’da yapılan Mü’temerü’ş-şuûbi’l-İslâmiyye’ye katılmasından sonra kaleme aldığı kitabıdır); Eyyâmü’l-Küveyt (Kahire, ts. [1953]).

Edebiyat, Tiyatro, Roman: el-Ḥâkimü’l-ʿâdil ʿÖmer b. ʿAbdilʿazîz: Mesraḥiyye İslâmiyye târîḫiyye fî ḫamset fuṣûl (Beyrut 1956); Mesraḥiyyât İslâmiyye (Kahire 1962); Mevlidü’l-hüdâ: Mesraḥiyye İslâmiyye (Kahire, ts. [1962 ?]; Hz. Peygamber’e dair bir dramadır); Silâḥu’ş-şiʿr (Kahire, ts. [1964 ?]); Ṣırâʿ: Mesraḥiyye târîḫiyye İslâmiyye fî erbaʿat fuṣûl (Beyrut 1971; Müseylimetülkezzâb hakkında bir dramadır); ʿAdüvvü’s-selâm: Mesraḥiyye dîniyye remziyye fî s̱elâs̱et fuṣûl (baskı yeri yok [Dârü’r-râidi’l-Arabî]).

Diğer Eserleri: Ḥareketü’l-keşf (1357/1938); Muḥâvele (Kahire 1938); Beyne’ṣ-ṣadîḳayn (Kahire 1939); et-Taṣavvuf ʿinde’l-müsteşriḳīn (Kahire 1961); Fî ʿÂlemi’l-mekfûfîn (Kahire 1375/1956; Müellif, görme özürlülerin yaşamları, psikolojileri ve davranışları ile onların dil ve edebiyat alanındaki çalışmalarına dair bu eserini kendi gözlemlerine dayanarak kaleme almış ve 1956’da Câmiatü’d-düveli’l-Arabiyye tarafından ödüle lâyık görülmüştür).

Neşirleri: İbnü’l-Kayserânî, Ṣafvetü’t-taṣavvuf (Kahire 1370/1950); Ebü’l-Ferec İbn Receb, Taḥḳīḳu Kelimeti’l-İḫlâṣ (Kahire 1950, Mahmûd Halîfe ile birlikte); İbn Receb, Ġurbetü’l-İslâm (Keşfü’l-kürbe bi-vaṣfi [ḥâli] ehli’l-ġurbe) (Kahire 1373/1954; Küveyt 1404/1984); Reşîd Rızâ, el-Maḳṣûrâtü’r-Reşîdiyye. Reşîd Rıżâ ṣâḥibü’l-Menâr: ʿAṣruhû ve ḥayâtühû ve meṣâdiru s̱ekāfetih içinde neşredilmiştir (Kahire 1389/1970); Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr, ʿÖmer b. ʿAbdilʿazîz (Kahire, ts.; eserlerinin bir listesi için bk. M. Abdülmün‘im Hafâcî – Ali Ali Subh, s. 278-280).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 38. cildinde, 547-548 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.