ŞEYBE (Benî Şeybe)

Kabileye adını veren Şeybe’nin nesebi Şeybe b. Osman b. Ebû Talha b. Abdüluzzâ vasıtasıyla Adnân’a ulaşır. Benî Şeybe mensupları Şeybî ve Kusay b. Kilâb’ın oğlu Abdüddâr’a nisbetle Abderî nisbeleriyle anılır. Kabilenin İslâm tarihindeki önemi, Kâbe hizmetlerinden hicâbeyi Şeybe b. Osman’dan itibaren günümüze kadar sürdürmüş olmasıdır. Mekke’nin fethinden sonra Hz. Peygamber, Kâbe’nin anahtarlarını daha önce de hicâbe görevini yürütmekte olan Osman b. Talha’ya ve amcasının oğlu Şeybe b. Osman’a verdi. Osman b. Talha’nın vefatından sonra hicâbe görevi Şeybe b. Osman’a geçti ve onun nesli tarafından yürütüldü. Bu sebeple Benî Şeybe mensupları Hacebî nisbesiyle de anılır (bk. HİCÂBE).

Nâsır-ı Hüsrev kendi döneminde Kâbe’nin kapısı önünde bir perdenin bulunduğunu, “zaîm” denilen hicâbe sorumlusunun buradan geçmesi için yine Benî Şeybe’den olan başka bir kişinin perdeyi kaldırdığını, zaîmin geçmesinden sonra kapattığını, zaîm ile iki yardımcısının Kâbe’nin içinde iki rek‘at namaz kıldığını, ardından halka kapıyı açarak Kâbe ziyaretini başlattığını anlatır (Sefernâme, s. 75-76). İbn Cübeyr de Cemâziyelevvel 579 (Ağustos-Eylül 1183) tarihinde gerçekleştirdiği Kâbe ziyareti esnasında Beytullah’la ilgili bilgileri, Benî Şeybe’nin reisi ve hicâbe görevlisi olan Muhammed b. İsmâil b. Abdurrahman’dan aldığını zikreder (er-Riḥle, s. 59). İbn Cübeyr ayrıca, Selâhaddîn-i Eyyûbî’nin kardeşi Seyfülislâm Tuğtegin’in Kâbe’ye giriş merasimine tanık olduğunu, burada Benî Şeybe’ye mensup görevlinin sultanın kardeşine refakat ettiğini bildirir (a.g.e., s. 125). Onun verdiği bazı örnekler, gerek halifenin gerekse Mekke idarecilerinin zaman zaman görevlerine yakışmayan davranışlarda bulunan hicâbe sorumlularını değiştirmekle birlikte bu görevi Benî Şeybe’nin hakkı olarak kabul ettiklerini gösterir (a.g.e., s. 142, 157).

Hicâbe görevi, Benî Şeybe kabilesine hem devlet adamları hem müslüman halk nazarında büyük itibar kazandırmış ve Benî Şeybe tarih boyunca bu saygın mevkiini korumuştur. Hatta mevkileri sebebiyle müslümanlar arasındaki bazı problemlerin çözümüne de katkı sağlamışlardır. Hz. Ali ile Muâviye b. Ebû Süfyân arasındaki iktidar mücadelesinin bir sonucu olarak Mekke’de hac emirliği görevini kimin üstleneceği meselesi problem teşkil edince tarafların muvafakatiyle dönemin hicâbe sorumlusu Şeybe b. Osman bu görevi üstlenmiştir (Taberî, V, 136; İbn Hacer, II, 161). Öte yandan Benî Şeybe’nin hicâbe sebebiyle birtakım maddî imkânlara sahip olduğu anlaşılmaktadır. Nâsır-ı Hüsrev Mısır sultanlarının kabile mensuplarına maaş ve elbise gönderdiklerini aktarır (Sefernâme, s. 75). Ayrıca Kâbe’yi ziyaret edenlerden muayyen bir ücret aldıkları gibi ziyaretçiler bahşiş de veriyordu. Nitekim Benî Şeybe soyundan gelen Ebü’l-Mehâsin eş-Şeybî hicâbenin görevlilere maddî kazanç sağladığını söyler.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 39. cildinde, 47-48 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.