STEPPAT, Fritz

Chemnitz’de dünyaya geldi. Ailesinin Berlin’e taşınması üzerine ilk ve orta öğrenimini orada tamamladıktan sonra 1940’ta bir yandan baba mesleği olan matbaacılığa hazırlanmak için matbaacılık teknik okuluna, bir yandan da dil öğrenmek amacıyla Friedrich-Wilhelms Üniversitesi’nde o yıl açılan Dışişleri Bilimleri Fakültesi’ne kaydoldu. Burası, ünlü Seminar für Orientalische Sprachen ve Deutsche Hochschule für Politik okullarının birleştirilerek üniversite bünyesinde bir fakülteye dönüştürülmesinden oluşmuştu. Ekim 1941’de Walther Braune ve Walther Björkmann’ın önünde Arapça sınavı verdi. Ocak 1942’de askere alındı ve iyi Arapça bildiği için Havacılık Bakanlığı’nın araştırma bölümünde görevlendirildi. Boş zamanlarında misafir öğrenci sıfatıyla üniversitedeki derslere katıldı. 1946’da çıkarıldığı savaş suçluları mahkemesinde aklanmasının ardından bazı dergi ve gazetelerde çalıştı. 1951-1952 öğretim yılında Amerikan hükümetinin bursuyla Montana State University’de gazetecilik okudu. Daha sonra Berlin’e dönerek yarım kalan üniversite öğrenimine devam etti. Ancak savaştan önce okuduğu fakülte kapatıldığından Amerikalılar tarafından kurulan Batı Berlin’deki Frei Universität’te İslâmiyat ve tarih okumaya başladı. Haziran 1954’te “Nationalismus und Islam bei Mustafā Kāmil” başlıklı teziyle doktor unvanı aldı. 1955’te Eğitim Bakanlığı tarafından Goethe Enstitüsü’nün Kahire şubesini kurma göreviyle Mısır’a gönderildi; aynı zamanda Almanca öğretmeni ve müfettiş olarak da görevlendirildi. 1959 sonunda Berlin’e döndü ve Frei Universität’te Din Bilimleri Enstitüsü’nün İslâmiyat bölümüne asistan, 1964’te aynı bölümde 1952 yılına kadar Mısır eğitim sistemindeki gelişmeleri ele alan teziyle (aş.bk.) doçent oldu. Eylül 1963’te Deutsche Morgenländische Gesellschaft’ın Beyrut’taki Şarkiyat Enstitüsü’ne müdür tayin edildi. Burada kurumun gelişmesine ve çok sayıda şarkiyatçının yetişmesine katkıda bulundu. Eylül 1968’de Berlin’e ve üniversitedeki görevine döndü. Ertesi yıl üniversite reformu çerçevesinde İslâmiyat bölümünün enstitüye çevrilmesi üzerine hocası Walther Braune’nin yerine başkanlığa getirildi ve 1988’de emekli oluncaya kadar bu görevde kaldı. Steppat uzun bir hastalık neticesinde 7 Ağustos 2006’da Berlin’de öldü.

Fritz Steppat üniversitedeki görevinin yanı sıra çeşitli kuruluşların yöneticiliğini yaptı. Bunların başında Volkswagenwerk Vakfı Ortadoğu Çalışma Grubu ile Max-Planck Topluluğu Vakfı Moderner Orient Çalışma Grubu’nun başkanlıkları gelmektedir. Axel Havemann ve Baber Johansen tarafından Die Welt des Islams dergisinin 1988’deki dört sayısı birleştirilip onun 65. doğum yılı armağanı olarak yayımlandı (N. S. Band XVIII), ayrıca Gegenwart als Geschichte: Islamwissenschaftliche Studien. Fritz Steppat zum fünfundsechzigsten Geburtstag adı altında ciltli ayrı basımı yapılarak müstakil kitap halinde ilim âlemine sunuldu (Leiden 1988).

Hocası Walther Braune’yi izleyen Fritz Steppat şarkiyatçılığı daha ziyade müslümanların güncel durumunu itikadî, siyasî sosyal ve ekonomik çerçevede inceleyen bir alan haline getirdi ve üniversite bünyesinde Islamwissenschaft adı altında bir bölüm olarak yerleşmesi için çaba harcadı. Alman oryantalizminin klasik tarihî-filolojik karakterinin kısmen değişmesinde ve çağdaş İslâm dünyasını sosyal bilimler yöntemleriyle araştıran bir disiplin haline gelmesinde önemli katkıları oldu. Bu bağlamda XX. yüzyılın ikinci yarısında Alman oryantalizmine yön veren şarkiyatçılardan biridir. Uzun yıllar Mısır ve Lübnan’da önemli kurumların kurucusu ve yöneticisi sıfatıyla bulunması bu coğrafyayı ve kültürünü yakından tanımasını sağlamış, akademik çalışmalarını bu alanda yoğunlaştırmasına yol açmıştır. Onun yetişme döneminde aldığı gazetecilik eğitiminin de bu husustaki eğilimini desteklediği söylenebilir.

Almanya’da yaşayan müslümanların meseleleriyle yakından ilgilenen Steppat, özellikle onların da ülkedeki diğer din mensupları gibi kurumsal haklara sahip olması ve hepsinin milliyet ve görüş farkına bakılmaksızın tek bir çatı altında toplanması gerektiğini düşünüyordu (Islam als Partner, s. 375 vd.). Öte yandan müslümanlarla hıristiyanlar arasındaki diyaloga özel önem veriyor ve onların insanlığın geleceğini şekillendirmek için birlikte çalışmalarının sonuç vereceğine inanıyordu. Ona göre her iki dinin de amacı savaş değil barıştır (a.g.e., s. 399).

Eserleri. 1. “Mittelöstliche Entwicklungsprojekte im Zusammenhang mit der Hilfe der Vereinten Nationen für die arabischen Palästina-Flüchtlinge” (Informationen des Instituts für Raumforschung [Bad Godesberg 1953], s. 63-83). 1948 savaşından sonra Filistin mültecileri için Birleşmiş Milletler tarafından geliştirilen projeler üzerine yapılmış bir çalışmadır.

2. “Nationalismus und Islam bei Mustafā Kāmil. Ein Beitrag zur Ideengeschichte der ägyptischen Nationalbewegung” (WI, N. S., IV/4 [1956], s. 241-341). Doktora tezinin özeti niteliğindeki çalışma Mısır’ın İngiliz işgalinden kurtulması için uğraşan Mustafa Kâmil’in hayatı, milliyetçilik ve İslâm anlayışı hakkındadır.

3. “Gamal Abdannasir” (Die geistig-politischen Profile der Gegenwart in Asien. Eine Auswahl von Vorträgen der Seminare der Österreichischen UNESCO-Kommission, Wien 1964, s. 32-50).

4. “Der Muslim und die Obrigkeit” (Zeitschrift für Politik, N. F., XII [Berlin 1965], s. 319-332). Bu çalışmada müslümanların yöneticilerle ilişkisi ele alınmaktadır.

5. Tradition und Säkularismus im modernen ägyptischen Schulwesen bis zum Jahre 1952: Ein Beitrag zur Geistes- und Sozialgeschichte des islamischen Orients (Wiesbaden 1966; doçentlik tezi).

6. “Eine Bewegung unter den Notabeln Syriens 1877-78. Neues Licht auf die Entstehung des arabischen Nationalismus” (ZDMG, suppl. I, [1969], s. 631-649).

7. “Kalifat, Dâr al-Islâm und die Loyalität der Araber zum Osmanischen Reich bei Ḥanafitischen Juristen des 19. Jahrhunderts” (Correspondance d’orient, XI [Bruxelles 1971], s. 443-462). Aslı bir tebliğ olarak hazırlanan makalede XIX. yüzyıl Hanefî fakihlerine göre Araplar’ın Osmanlı hilâfetine bağlılığı meselesi ele alınır.

8. “Internationale Politik am Mittelmeer” (Die Internationale Politik 1966-1967, ed. Karl Carstens, Wien 1973, s. 205-305). 1966-1967 yıllarında Ortadoğu’da geçen olayları anlatan bir çalışmadır.

9. “Der Mittelostkonflikt nach dem Krieg von 1967” (Die Internationale Politik 1968-1969, ed. Karl Kaiser, Wien 1974, s. 225-284, 566-571).

10. Der Islam und die Muslime: Geschichte und religiöse Traditionen (Berlin 1985). Steppat ve Baber Johansen’in birlikte hazırladıkları çalışma, İslâmiyet ve müslümanları tanıtma amacıyla yazılmış olup Berlin eyalet hükümeti tarafından yayımlanmıştır.

11. “Das Jahr 1933 und seine Folgen für die arabischen Länder des Vorderen Orients” (Die Grosse Krise der dreissiger Jahre: Vom Niedergang der Weltwirtschaft zum Zweiten Weltkrieg, ed. Gerhard Schulz, Göttingen 1985, s. 261-278). (Çalışmalarının listesi için bk. Havemann – Winkelhane, s. 3-10; Bibliographie der Deutschsprachigen, XVIII, 72-77).

Steppat’ın makalelerinden bir kısmı Islam als Partner: Islamkundliche Aufsätze 1944-1996 başlığı altında yayımlanmış (bk. bibl.) ve eser Abdülgaffâr Mekkâvî tarafından Arapça’ya tercüme edilmiştir (el-İslâm şerîken: Dirâsât fi’l-İslâm ve’l-müslimûn, Küveyt 2004).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2009 yılında İstanbul’da basılan 37. cildinde, 428-429 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.