ŞÜKRÎ FAYSAL

Dımaşk’ta Humus asıllı yoksul bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Dımaşk hadis ve fıkıh âlimlerinden dayısı Mahmûd Yâsîn’in evinde yetim olarak büyüdü. İlk eğitimini dayısının kurup yönettiği bir okulda aldı. Lise öğreniminden sonra girdiği Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nden 1942’de mezun oldu. Ardından Dımaşk’a döndü; bir yandan liselerde Arap dili ve edebiyatı öğretmenliği yaparken diğer yandan Suriye Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nin derslerine devam etti ve 1946 yılında burayı da bitirdi. Bu arada Maarif Bakanı Sâtı‘ el-Husrî’ye modern eğitim programlarının hazırlanmasında yardım etti. “Tekārîrü Sâtı‘ el-Husrî” diye bilinen bu programlara uygun biçimde Haldûn el-Kinânî ve Enver Attâr ile birlikte ez-Zâd mine’l-edebi’l-ʿArabî, el-Fünûnü’l-edebiyye, en-Nuṣûṣü’l-edebiyye gibi ders kitapları hazırladı.

1946’da öğretim görevlisi olarak girdiği Dımaşk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi kendisini lisans üstü öğrenimi görmesi için Kahire Üniversitesi’ne gönderdi. Şükrî Faysal burada bir taraftan ilmî çalışmalarını yürütürken diğer taraftan Arap Birliği Kültür İşleri Müdürlüğü’nde kültür ataşesi olarak çalıştı; idare başkanı Ahmed Emîn’e Arap eğitim-kültür ve ilimler organizasyonunun hazırlanmasında yardım etti. Bu organizasyon eğitim ve kültür müzesinin kurulmasını, ayrıca tercüme projeleri ve kültürel kongrelerin düzenlenmesi işini gerçekleştirdi. Şükrî Faysal, 1948’de Emîn el-Hûlî’nin yönetiminde Menâhicü’d-dirâseti’l-edebiyye: ʿArż ve naḳd ve iḳtirâḥ başlıklı yüksek lisans tezini bitirdi. 1949 yılında Arap Lehçeleri Enstitüsü’nün Doğu Dilleri Bölümü’nden diploma aldı. 1951’de yine Hûlî’nin yönetiminde el-Müctemaʿâtü’l-İslâmiyye fi’l-ḳarni’l-evveli’l-hicrî: Neşʾetühâ muḳavvimâtühâ teṭavvürühe’l-luġavî ve’l-edebî başlıklı asıl doktora teziyle Ḥareketü’l-fetḥi’l-İslâmî fi’l-ḳarni’l-evvel: Dirâse temhîdiyye li-neşʾeti’l-müctemaʿâti’l-İslâmiyye isimli ek doktora tezini tamamladı.

Kahire’den Dımaşk’a dönünce kısa bir süre Tâlim ve Terbiye Kurulu üyesi olarak eğitim programlarının hazırlanması ve ders kitaplarının kontrolü görevini yürüttü. Bir taraftan da eş-Şübbânü’l-müslimûn, el-İhvânü’l-müslimûn ve en-Nâdi’l-Arabî gibi derneklerle ve bazı kültür faaliyetleriyle ilgilendi. 1952 yılı sonunda Dımaşk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde eski Arap edebiyatı doçentliğine tayin edildi. Aynı yıl klasik şiir ve kriterleri üzerine önemli bir girişle birlikte Ebû Ali el-Merzûkī’nin Şerḥu Dîvâni’l-Ḥamâse li-Ebî Temmân adlı eserine yazdığı şiir teorisi ve eleştirisine ilişkin özgün girişi Muḳaddimetü’l-Merzûḳī adıyla yeniden yayımladı. 1956’da Dımaşk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde profesör oldu ve üniversite tarafından 1956-1957 öğretim yılında Almanya’ya gönderildi. Almanya’da bir yandan Almanca’sını geliştirmeye çalışırken diğer yandan Tübingen, Marburg ve Berlin üniversitelerinin kütüphanelerinde Arapça yazmaları inceledi ve Dımaşk Arap Dil Kurumu kütüphanesi için bazı yazmalar seçti. 1957-1984 yılları arasında çeşitli ülkelerde düzenlenen edebiyat kongrelerinde tebliğler sundu. Dımaşk Arap Dil Kurumu’nu temsilen, 1975’te Bağdat’ta düzenlenen Arapça yazmaları koruma ve onlardan yararlanmayı kolaylaştırma komisyonu ile Arapça Yazmalar Enstitüsü tarafından bastırılan (Küveyt 1985) Arapça yazmaların tahkik esasları ve yöntemleriyle ilgili çalışmaya iştirak etti. Adnân Hatîb ile Vehbe ez-Zühaylî’nin de yer aldığı İslâm’da insan hakları vesikası projesinin hazırlanmasına katıldı ve kaleme alınan 125 maddelik bildirge yayımlandı (Mecelletü’l-İḥyâ, Rabat 1983). Şükrî Faysal, hayatının son yıllarında Medine İslâm Üniversitesi İlmî Araştırmalar Merkezi müdürlüğü, Edebiyat ve Edebî Tenkit Şubesi başkanlığı görevlerinde bulundu. 1985 yılında İsviçre’nin Cenova şehrinde geçirdiği kalp ameliyatının ardından öldü, vasiyeti üzerine cenazesi Medine’ye götürülerek Cennetü’l-bakī‘a defnedildi (10 Eylül 1985).

Şükrî Faysal, lise öğrencilik yıllarında Araplar’ın tek yönetim altında birleşmesini savunan Usbetü’l-ameli’l-kavmî adlı siyasî partiye ilgi duymuş, bu partinin Dımaşk’ta 1938’de kurduğu el-ʿAmelü’l-ḳavmî isimli gazetede takma adla siyasal ve sosyal içerikli yazılar kaleme almış, aynı doğrultudaki el-İttihâdü’l-kavmî partisiyle de ilgilenmiş ve onun ed-Daʿvetü’l-ḳavmiyye adlı gazetesinde siyasal yazılar yazmıştır. 1954’te Dımaşk milletvekili olmak için katıldığı seçimde kazanamamış, ancak 1958 yılında Mısır ile Suriye birleşince Dımaşk’tan milletvekili seçilerek Kahire’deki parlamentoya girmiştir. 1961’de Dımaşk Arap Dil Kurumu (Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye) üyesi olan ve 1972’de kurumun genel sekreterliğine seçilen Şükrî Faysal birçok yazmanın yayımlanmasını sağlamıştır. Kahire, Bağdat, Ürdün Arap dil kurumları, Hindistan İlim Akademisi, Melik Faysal Müessesesi ve Suriye Arap Yazarları Birliği üyeliklerinde bulunmuştur.

Eserleri. A) Telifleri. 1. Menâhicü’d-dirâseti’l-edebiyye: ʿArż ve naḳd ve iḳtirâḥ (yüksek lisans tezi, Kahire 1952; Dımaşk 1965).

2. el-Müctemaʿâtü’l-İslâmiyye fi’l-ḳarni’l-evveli’l-hicrî: Neşʾetühâ muḳavvimâtühâ teṭavvürühe’l-luġavî ve’l-edebî (asıl doktora tezi, Kahire 1952; Beyrut 1966 [2. bs.], Beyrut 1981 [5. bs.]).

3. Ḥareketü’l-fetḥi’l-İslâmî fi’l-ḳarni’l-evvel: Dirâse temhîdiyye li-neşʾeti’l-müctemaʿâti’l-İslâmiyye (ek doktora tezi, Kahire 1952, 1982 [6. bs.]).

4. Teṭavvürü’l-ġazel beyne’l-Câhiliyye ve’l-İslâm min İmriʾilḳays ilâ İbn Ebî Rebîʿa (Dımaşk 1959, 1964, 1965 → [4. bs.], 1986 [6. bs.]).

5. eṣ-Ṣıḥâfetü’l-edebiyye ve cihetün cedîde fî dirâseti’l-edebi’l-ʿArabiyyi’l-muʿâṣır ve târîḫih (Kahire 1960).

6. el-Edeb ve’l-ġazvü’l-fikrî (Bağdat 1965).

7. Kütübün ve müʾellifûn: Ṭâhâ Ḥüseyn (Beyrut 1980). Eserde Tâhâ Hüseyin’in, yazdığı yirmi beş mukaddime bağlamında edebî tenkide dair görüşleri incelenmiştir.

8. el-Ḥareketü’l-luġaviyye fi’l-vaṭani’l-ʿArabî ḫilâle ḫamsîne ʿâmen 1918-1975: Edilletün bi-kütübihâ ve ebḥâs̱ihâ ve dirâsâtihâ (Dımaşk 1992).

B) Neşirleri. 1. Muḳaddimetü’l-Merzûḳī fî şerḥihî li-Ḥamâseti Ebî Temmâm (Dımaşk 1952). Eser daha önce bir dergide yayımlanmıştır (MMLADm., XXXVII [1371/1952], s. 75-103).

2. İmâdüddin el-İsfahânî, Ḫarîdetü’l-ḳaṣr ve cerîdetü’l-ʿaṣr (Şam şairleri kısmı: I-III, Dımaşk 1375-1383/1955-1964; bu kısmın baş tarafı, Dımaşk 1388/1968).

3. Ebü’l-ʿAtâhiye: Eşʿâruhû ve aḫbâruh (İbn Abdülber en-Nemerî’nin derlediği divanı, Dımaşk 1960, 1964, 1965, 1968).

4. Nâbiga ez-Zübyânî, Dîvân (İbnü’s-Sikkît rivayeti, Beyrut 1388/1968).

5. İbn Asâkir, Târîḫu medîneti Dımaşḳ (II, Dımaşk 1977; III, Dımaşk 1981 [Sekîne eş-Şihâbî ve Mutâ‘ et-Tarâbîşî ile birlikte]; V, Dımaşk 1982 [Riyâz Abdülhamîd Murâd – Rûhiyye en-Nehhâs ile birlikte]).

6. Safedî, el-Vâfî bi’l-vefeyât (XI, Wiesbaden 1981).

Şükrî Faysal’ın diğer eserleri de şunlardır: ʿAvâʾiḳ fî ṭarîḳı’t-taʿrîb, Müşkiletü’l-luġati’l-ʿArabiyye fi’l-edebi’l-muʿâṣır, el-Luġatü’l-ʿArabiyye ḫilâle rubuʿı ḳarn fî meyâdîni’t-teʿallüm ve’t-taʿlîm, Mevḳıʿu’n-Nedve min ḥareketi’t-taʿrîb, Taʿrîbü’t-taʿlîmi’l-ʿâlî ve’l-câmiʿî fî rubuʿi’l-ḳarni’l-aḫîr, Muḥâḍarât fi’l-edeb, Dirâse ʿan İbn ʿAsâkir, Dirâse fi’ṣ-ṣıḥâfeti’l-edebiyye, Dirâsât ʿani’l-müʾerriḫi’l-Medenî, Dirâsât fi’l-edebi’s-Suʿûdî.

Bunların dışında, başta Mecelletü’l-Mecmaʿi’l-ʿilmiyyi’l-ʿArabî ile Suriye Kültür Bakanlığı’nın el-Maʿrife adlı dergisi olmak üzere çeşitli dergi ve gazetelerde Arap dili ve edebiyatı, edebî tenkit, ta‘rîb meselesi, Arap şiiri gibi konularda çok sayıda makalesi yayımlanmıştır (bir kısmının listesi için bk. MMLADm., LX [1985], s. 708-709, 732-733). Adnân el-Hatîb, ed-Duktûr Şükrî Fayṣal ve ṣadâḳatü ḫamsîne ʿâmen adıyla bir monografi yazmıştır (Dımaşk 1986).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 39. cildinde, 256-257 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.