SÜNEN

Hadisler, II. (VIII.) yüzyılın ilk yarısından itibaren bir araya getirilip tedvin edilmeye başlanmış, bu yüzyılın ikinci yarısından itibaren belli konularda eserler kaleme alınmış, ahkâma dair hadislerin fıkıh kitaplarındaki tertibe göre derlenmesiyle de sünenler ortaya çıkmıştır. Mekhûl b. Ebû Müslim’in Kitâbü’s-Sünen fi’l-fıḳh’ı ile hadisleri ilk defa konularına göre tasnif eden İbn Ebû Arûbe’nin es-Sünen’i bu türün ilk örnekleridir. Sünenler genellikle iman, ibadet, muâmelât ve ukūbâta dair hadisleri ihtiva eder. Bu eserlerde Resûl-i Ekrem’in söz, fiil ve takrirleri yanında ashabın ve tâbiînin fetvaları da yer alır.

III. (IX.) yüzyılda kaleme alınan ve Kütüb-i Sitte diye anılan altı hadis kitabının ikisi Buhârî ile Müslim’in sahih hadisleri bir araya getirdikleri Ṣaḥîḥayn’ı, geri kalan dördü de Ebû Dâvûd, Tirmizî, Nesâî ve İbn Mâce’nin Kütüb-i Erbaʿa veya Sünen-i Erbaʿa denilen dört sünenidir. Bunlardan yaklaşık bir asır önce tasnif edilen ve sünen diye anılan başka eserler de mevcut olup en meşhurları Evzâî’nin Kitâbü’s-Sünen fi’l-fıḳh (Sünenü’l-Evzâʿî), İbn Ebû Zi‘b ve İbn Ebû Zâide’nin Kitâbü’s-Sünen (İbnü’n-Nedîm, s. 281, 282) adlı eserleridir. İmam Şâfiî’nin es-Sünenü’l-meʾs̱ûre’si de bu türün önemli eserlerindendir. İtikad konusuyla ilgili hadisler genellikle Kitâbü’s-Sünne adıyla müstakil çalışmalar halinde bir araya getirilmiş, sünen müelliflerinden sadece Ebû Dâvûd bu konuyu eserinin 39. kitabı olarak ele almıştır (bk. KİTÂBÜ’s-SÜNNE).

Ebû Dâvûd, kendi türü içinde daha çok ahkâma dair hadisleri ihtiva eden es-Sünen’ini tanıtmak üzere Mekkeliler’e yazdığı mektupta kitabına sadece ahkâm hadislerini aldığını, zühde ve faziletli amellere dair rivayetlere yer vermediğini belirtmiştir. Eserde sahih hadislerin yanı sıra zayıf rivayetler de bulunmaktadır (4800 hadis ihtiva eden eserin bazı baskıları: Leknev 1840; Delhi 1271; Kahire 1280; Haydarâbâd 1321; nşr. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd, I-IV, Beyrut 1403/1983; Kahire 1348; nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût, I-III, Beyrut 1409/1988). İçerdiği hadislerin büyük bir kısmı sahih kabul edildiğinden Kütüb-i Sitte arasında önemli bir yere sahip olan Tirmizî’nin es-Sünen’i hem Sünenü’t-Tirmiẕî hem de câmi‘lerde bulunan diğer konulara dair hadisleri ihtiva ettiği için el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ (el-Câmiʿu’t-Tirmiẕî) adıyla da anılmaktadır (bk. el-CÂMİU’s-SAHÎH). Yaygın kanaate göre Ebû Dâvûd’un es-Sünen’inden sonra gelen eserde merfû hadisler değerlendirilirken mevkuf ve maktû rivayetler de zikredilmiştir (3956 [4051] hadis ihtiva eden eserin bazı baskıları: Delhi 1269; Bulak 1292; Leknev 1876; nşr. Ahmed Muhammed Şâkir v.dğr., I-V, Kahire 1356-1382/1937-1962; nşr. İzzet Ubeyd, I-X, Humus, ts.). Nesâî, es-Sünenü’l-kübrâ adlı hacimli eserinden daha sahih kabul ettiği hadisleri seçerek el-Müctebâ (es-Sünen) adını verdiği eserini meydana getirmiştir (5758 hadis ihtiva eden es-Sünen’in bazı baskıları: Delhi 1256; Kanpûr 1265; I-II, Delhi 1281; I-II, baskı yeri yok, 1312; Süyûtî’nin şerhi ve Muhammed b. Abdülhâdî es-Sindî’nin hâşiyesiyle birlikte, I-VIII, Kahire 1348/1930; nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde, I-IX, Beyrut 1406, 1409). İbn Mâce’nin es-Sünen’i bablarının fıkhî bakımdan sıralanışıyla farklı bir özelliğe sahiptir. Eser, içinde mükerrer rivayetlerin bulunmaması dolayısıyla daha kullanışlı kabul edilmiştir (1000’i zayıf sayılan 4341 hadis ihtiva eden eserin bazı baskıları: Dehli 1282; nşr. M. F. Abdülbâkī, I-II, Kahire 1372-1373/1952-1953).

Bunların dışında kalan sünenlerden Saîd b. Mansûr’un el-Muṣannef diye de anılan eseri, ahkâma dair hadislerden başka sahâbe devrindeki çeşitli konular hakkında diğer kaynaklarda yer almayan bilgileri de ihtiva etmektedir (nşr. Sa‘d b. Abdullah b. Abdülazîz Âl-i Humeyyid, I-V, Riyad 1414/1993). Dârimî’nin es-Sünen’i (Müsnedü’d-Dârimî), bir hadisi ilgili bölümlerde tekrarlaması sebebiyle Buhârî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’ine benzemektedir. Bazı hadis âlimleri, Dârimî’nin eserinde mürsel ve mevkuf rivayetler yer almakla beraber zayıf râvilerle şâz ve münker rivayetlerin daha az bulunduğu, ayrıca eserde âlî rivayetlerin yer aldığı gerekçesiyle onu Sünenü İbn Mâce’nin yerine Kütüb-i Sitte’nin altıncı kitabı olmaya daha lâyık görmüştür (mükerrerleriyle birlikte 3506 hadis içeren eserin bazı baskıları: Kanpûr 1293; Haydarâbâd 1309; Delhi 1337; Dımaşk 1349; nşr. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî, I-IV, Beyrut 1421/2000). Dârekutnî’nin es-Sünen’i ahkâmla ilgili sahih, hasen, zayıf, hatta mevzû sayılan rivayetleri de bir araya getirmiştir. Müellif bu rivayetlerin bir kısmının sağlamlık derecesini belirtmekle beraber çoğu hakkında görüş bildirmemiştir (5687 kadar merfû, mevkuf ve maktû rivayeti ihtiva eden eserin bazı baskıları: Delhi 1306; nşr. Abdullah Hâşim Yemânî, I-IV, Kahire 1386/1966). Beyhakī’nin es-Sünenü’l-kebîr diye de bilinen hacimli eseri es-Sünenü’l-kübrâ da burada anılmalıdır. Şâfiî fıkhı esas alınarak tertip edilen eser diğer hadis kitaplarında bulunmayan pek çok hadisi, sahâbe ve tâbiîn sözlerini ihtiva etmekte olup Hanefî fakihi ve muhaddis Alâeddin İbnü’t-Türkmânî’nin el-Cevherü’n-naḳī fi’r-red ʿale’l-Beyhaḳī adlı kitabıyla birlikte on cilt halinde neşredilmiştir (Haydarâbâd 1344-1356).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 38. cildinde, 141-142 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.