SÜSSHEIM, Karl

21 Ocak 1878 tarihinde Almanya’nın Nürnberg şehrinde doğdu. Babası ticaretle uğraşan Sigmund Süssheim, annesi Clara Morgenstein’dir. İlk ve orta öğreniminin ardından Münih’te askerlik görevini yerine getirdi. Daha sonra Jena, Münih, Erlangen ve Berlin üniversitelerinde tarih yanında tabii ilimler, tıp ve felsefe tahsili gördü. Üniversitedeki öğrenimi sırasında Eduard Sachau ve Martin Hartmann gibi şarkiyatçılardan Türkçe, Arapça, Farsça öğrendi. Max Lenz’in danışmanlığında hazırladığı çalışmasıyla (aş.bk.) Berlin Üniversitesi’nde 1902’de doktorasını verdi. Aynı yıl Türkçe’sini geliştirmek amacıyla İstanbul’a giderek bazı aralıklarla 1908 yılına kadar kaldı. Burada Şemseddin Sâmi, Ahmed Midhat Efendi ve İsmail Saib (Sencer) gibi önemli kişilerle tanıştı. Debreli Hüseyin Efendi’den Arapça dersleri aldı. İttihat ve Terakkî Cemiyeti üyeleriyle ilişki kurmaya çalıştı. 1908’de Muhammed b. Muhammed İbnü’n-Nizâm el-Hüseynî el-Yezdî’nin el-ʿUrâża fi’l-ḥikâyeti’s-Selcûḳıyye adlı Farsça eserini yayımlamak için Kahire’ye gitti, burada Arapça’sını geliştirdi. Kahire’de Jön Türk hareketinin kurucularından Abdullah Cevdet’le görüştü. 1909-1910’da British Museum’da araştırmalar yaptı. 1911’de birkaç ay daha İstanbul’da kaldıktan sonra Almanya’ya dönerek Münih Ludwig Maximilians Üniversitesi’nde Doğu dilleri ve İslâm tarihi dersleri vermeye başladı. Aynı üniversitede 1919’da profesörlüğe yükseldi. Öğrencileri arasında Otto Pretzl, Franz Babinger, Gershom Scholem, H. Joachim Kissling, Karl Heinrich Menges, F. Rudolf Kraus, Hans Striedl ve Bertold Spuler gibi ünlü şarkiyatçılar sayılabilir. 27 Haziran 1933 tarihinde üniversitedeki görevinden ayrılmak zorunda kaldı. Nazi Almanyası’nda yahudiler üzerindeki baskıların her gün artması üzerine Maarif Vekili Hasan Âli Yücel’in Başbakan Refik Saydam’a yaptığı teklif sonucu ailesiyle birlikte Türkiye’ye gelmesi kabul edildi. Onun Türkiye’ye gelmesinde Feridun Nafiz Uzluk ve Mesut Koman gibi Türk dostlarının da yardımı oldu. 19 Haziran 1941’de hanımı ve iki kızıyla birlikte Almanya’yı terkederek Romanya üzerinden İstanbul’a geldi ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde derslere girmeye başladı. Aynı zamanda İslâm Ansiklopedisi’nin telif ve redaksiyon çalışmalarına katıldı. Süssheim yalnız tarihle değil aynı zamanda Türk halk edebiyatı, Türk dili ve Türk müziğiyle de yakından ilgilendi. “Bilgiye hizmet para ile değildir, fahrîdir” diyen Süssheim yakalandığı kanserden kurtulamayarak 13 Ocak 1947’de İstanbul Alman Hastanesi’nde öldü. Naaşı Ortaköy Mûsevî Mezarlığı’na defnedildi.

Eserleri. 1. Preussische Annexionsbestrebungen in Franken, 1791-1797: Ein Beitrag zur Biographie Hardenbergs (Berlin 1902). Süssheim’in doktora tezi olup yeniden gözden geçirilerek Preussens Politik in Ansbach-Bayreuth 1791-1806 adıyla tekrar yayımlanmıştır (Berlin 1902).

2. Muhammed b. Muhammed İbnü’n-Nizâm el-Hüseynî el-Yezdî, el-ʿUrâża fi’l-ḥikâyeti’s-Selcûḳıyye (nşr. Karl Süssheim, Kahire 1326/1908). Oldukça ağır bir Farsça ile kaleme alınan eserin Osmanlıca giriş ve notlarla birlikte neşri olup Das Geschenk aus der Saldschukengeschichte adıyla Almanca yeniden neşredilmiştir (Leiden 1909).

3. Prolegomena zu einer Ausgabe der im Britischen Museum zu London verwahrten “Chronik des Seldschuqischen Reiches”: Eine literarhistorische Studie (Leipzig 1911). Süssheim’in Münih Üniversitesi’ne doçentlik tezi olarak sunduğu çalışmada yegâne nüshası British Museum’da bulunan Aḫbârü’d-devleti’s-Selcûḳıyye adlı eser tahkik edilerek müellifi, kaynakları ve Selçuklu tarihi açısından değerlendirilmiştir.

4. Eski Viyana Tıp Talimi ve Onun Adli Sultan Mahmud Zamanında İstanbul’a Yayılması (İstanbul 1937).

5. Tagebücher. Müellifin 30 Ağustos 1908 - 3 Temmuz 1940 tarihleri arasında Türkçe (1908-1924) ve Arapça (1936-1940) olarak tutulan günlüklerine ait notlardır (Staatsbibliothek zu Berlin, Hs. Or., nr. 1135). On iki defterden oluşan ve belli bir başlığı bulunmamakla birlikte kütüphane kataloglarına bu şekilde kaydedilen günlükler yazarın Osmanlı Devleti’nin son dönemleri ve Nazi Almanyası’yla ilgili hâtıra, düşünce ve gözlemlerini içermektedir. Barbara Flemming ve Jan Schmidt tarafından özetlenerek İngilizce’ye tercüme edilmiştir (The Diary of Karl Süssheim [1878-1947]: Orientalist Between Munich and Istanbul, Stuttgart 2002).

Süssheim’in, bunların dışında The Encyclopaedia of Islam ve İslâm Ansiklopedisi ile çeşitli dergilerde biyografi, tarih ve kültürle ilgili maddeleri ve makaleleri yayımlanmıştır (yayımlarının bir listesi için bk. Schmidt – Flemming, s. 309-314). Araştırmacının başta Abdullah Cevdet olmak üzere dostlarıyla yazışmalarını ihtiva eden evrakı vefatından sonra hanımı Karolina (Ina) tarafından Berlin Staatsbibliothek’e satılmıştır. Süssheim’in 1933-1942 yıllarında İttihat ve Terakkî Cemiyeti’nin kurucularından İbrahim Temo’ya gönderdiği yetmişin üzerindeki Türkçe mektup da bugün Arnavutluk Devlet Arşivi’nde muhafaza edilmektedir. Yüksel Özgen ve Mustafa Balcı tarafından yayıma hazırlanan bu mektuplar Türk Tarih Kurumu’nda baskı aşamasındadır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2019 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 3. basım) EK-2. cildinde, 539-540 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.