PRETZL, Otto

20 Nisan 1893’te Bavyera eyaletinin Ingolstadt şehrinde doğdu. Öğrenimini burada tamamladı ve Münih Üniversitesi’nden mezun oldu. Lisans üstü çalışmalarını Kitâb-ı Mukaddes üzerine yaptı. Schüler Hommel’den Yahudilik ve Hıristiyanlık tarihiyle ilgili bilgiler yanında Akkadca, Habeşçe, İbrânîce, Süryânîce; Wilhelm Spiegelberg’den Mısır Arapça’sı ve Kıptîce; Karl Süssheim’den Farsça ve Türkçe öğrendi. Septuagintaprobleme im Buch der Richter adlı doktora çalışmasını (Rome 1926) Münih Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde tamamladı. 1928’de aynı fakültede, Ahd-i Atîk’in bir heyet tarafından yapılan Yunanca çevirisi hakkında Die griechischen Handschriftengruppen im Buche Josue adıyla (Rome 1929) doçentlik tezi hazırladı (Spitaler, XCVI [1942], s. 168). Hocası Gotthelf Bergsträsser tarafından Bavyera eyaleti hükümeti desteğiyle başlatılan Kur’an’ın tenkitli neşrini yapma programı dahilinde 1928’de Türkiye’ye gitti ve yazmalar üzerinde çalıştı. Ortadoğu ve Afrika’da pek çok Arap ülkesine seyahatler yaptı, buralarda Kur’an tarihi, kıraat vb. konulara dair yazma eserler, mikrofilmler ve fotoğraflar elde etti. Şam’daki el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî’de Münih’teki Kur’an arşivi projesinin önemini anlattı. Bu kurumun dergisinde yayımlanan mektubundaki ifadelerinden onun bu çalışmalardaki asıl maksadını gizlediği anlaşılmaktadır (Pretzl, XIII/11-12 [1933], s. 490-491).

Pretzl, 1933 yılında Münih Üniversitesi’ne Sâmî diller ve şarkiyat hocası olarak tayin edildi. 1935’te Bergsträsser’in yerine kürsü başkanı oldu. 1937’de Bavyera Bilimler Akademisi üyesi seçildi. Ardından Kur’an tarihi ve kıraat üzerindeki çalışmalarını daha da yoğunlaştırdı. Hocasının ölümünden (1933) sonra onun tarafından başlatılmış olan eserlerin neşri çalışmalarını üstlendi. Özellikle hocasının başlatıp Arthur Jeffery’nin destek verdiği Kur’an arşivi oluşturma işinde önemli mesafe katetti. Pretzl’in kütüphanelerde yazma eser tesbiti için gittiği Paris’te 1933 yılında yaptığı bir konuşmaya göre o tarihte arşivde 42.000 nüsha kitap vb. malzeme bulunuyordu (Ahmed Abdülkādir, s. 294). II. Dünya Savaşı çıkınca 1939 yılı sonunda orduya katıldı. 28 Ekim 1941’de içinde bulunduğu uçağın Sivastopol’da düşmesi üzerine öldü. Münih şehrinin bombalanması sırasında kurduğu arşiv isabet aldı ve tamamen yandı (Jeffery, Materials for the History, s. 4; The Qur’ān as Scripture, s. 103). Otto Pretzl’in diğer bir ilgi alanı kelâm ve mezhepler tarihi olup İslâm atomculuğu ve Allah’ın sıfatları üzerinde durmuştur (aş.bk.).

Eserleri. A) Telifleri. 1. Die Frühislamische Attributenlehre. İlk kelâmcılara göre Allah’ın sıfatları konusuna dairdir (München 1940).

2. “Die Früh-islamische Atomenlehre” (Isl., XIX [1931], s. 117-130). İslâm’ın ilk asırlarında müslümanlardaki atom düşüncesiyle ilgilidir.

3. Die Fortführung des Apparatus criticus zum Koran (München 1934). Bergsträsser tarafından kaleme alınan Plan eines Apparatus criticus zum Koran adlı (München 1930), Kur’an’ın tenkitli neşri için nasıl bir yol izleneceği hususundaki çalışmaya yazılan tekmiledir.

4. “Muhammed als geschichtliche Persönlichkeit” (Historische Zeitschrift, CLXI [1940], s. 457-476). Eserde tarihî bir şahsiyet olarak Hz. Peygamber konu edilmiştir (Spitaler, XCVI [1942], s. 170).

B) Neşirleri. 1. Ebû Amr ed-Dânî, et-Teysîr fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ (İstanbul 1930).

2. a.mlf., el-Muḳniʿ fî resmi meṣâḥifi’l-emṣâr maʿa Kitâbi’n-Naḳṭ (İstanbul 1932).

3. Die Streitschrift des Ġazālī gegen die Ibāḥīja (München 1933). Gazzâlî’nin İbâhiyye’yi eleştirmek amacıyla kaleme aldığı Ḥamâḳatü ehli’l-İbâḥa adlı Farsça risâlesinin tahkikli metni ve Almanca çevirisidir.

4. İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye fî ṭabaḳāti’l-ḳurrâ. Gotthelf Bergsträsser tarafından neşrine başlanan eserin ilk cildi ile ikinci cildinin ilk yirmi formasının basımı Bergsträsser hayatta iken gerçekleşmiş, onun vefatından sonra ikinci cildin son altı formasının tashih ve neşrini ise Otto Pretzl tamamlamış (I-II, Kahire 1933-1935), ayrıca eser için bir fihrist cildi de hazırlamıştır (Kahire 1937).

5. Theodor Nöldeke, Geschichte des Qorāns. Die Geschichte des Korantexts (Gotthelf Bergsträsser ile birlikte, Leipzig 1938). Nöldeke’nin Kur’an tarihine dair eserinin üçüncü cildinin genişletilerek neşredilmesi çalışması Bergsträsser tarafından başlatılmış ancak onun vefatı ile Pretzl tarafından tamamlamıştır (bk. NÖLDEKE, Theodor).

Pretzl bunların dışında bazı çalışmalar yapmışsa da tamamlayamamıştır. Bunlar arasında Yahyâ b. Ziyâd el-Ferrâ’nın Meʿâni’l-Ḳurʾân’ı üzerine yaptığı çalışma başta gelmektedir (Pretzl, XIII/11-12 [1933], s. 491). Ayrıca İslâm kavimleri tarihiyle ilgili bir eser hazırlamaya başlamıştır. İbn Seb‘în’e nisbet edilen el-Ecvibetü’ṣ-Ṣıḳılliyye’yi Otto Pretzl Almanca’ya çevirmiş, ancak henüz neşretmemişti. M. Şerefeddin (Yaltkaya) bu eseri tek nüshasından tercüme ederken İstanbul’da bulunan Pretzl ile karşılaşmış, Pretzl tercümeyi yayımlamaktan vazgeçip bu işi ona bırakmış (Sicilya Cevapları, tercüme edenin girişi, s. 1-2) ve eser Sicilya Cevapları adıyla yayımlanmıştır (İstanbul 1934). Mîşâl Cühâ, İbn Hâleveyh’in Muḫtaṣar fî şevâẕẕi’l-Ḳurʾân min Kitâbi’l-Bedîʾ adlı eserini (Kahire 1934) Pretzl’in neşrettiğini söylüyorsa da (ed-Dirâsâtü’l-ʿArabiyye, s. 203) bu doğru değildir. Kitabın edisyon kritiği Pretzl’in hocası Gotthelf Bergsträsser tarafından yapılmış ve Bergsträsser’in ölümünden sonra neşre hazırlık sürecinde ona yardımcı olan Arthur Jeffery’in mukaddimesi ile yayımlanmıştır.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2007 yılında İstanbul’da basılan 34. cildinde, 342-343 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız. Bu madde en son 12.04.2023 tarihinde güncellenmiştir.