TORNBERG, Carl Johan

23 Ekim 1807 tarihinde İsveç’in Linköping şehrinde doğdu. İlk ve orta öğrenimini bu şehirde tamamladıktan sonra 1826’da kaydolduğu Uppsala Üniversitesi’nden 1833’te felsefe doktoru unvanıyla mezun oldu. Aynı üniversitede Doğu dilleri uzmanı Sjöbring’den Arapça öğrendi. 1835’te Arap dili doçentliğine yükseldi. Ertesi yıl Paris’e giderek Silvestre de Sacy, Etienne-Marc Quatremère ve Pierre-Amédée Jaubert gibi şarkiyatçıların Arapça, Farsça ve Türkçe derslerine katıldı. Société Asiatique de Paris’in üyeliğine seçildi. 1838’de Kopenhag, Leiden, Londra, Oxford, Gotha, Leipzig ve Berlin’de İslâmî yazmalar üzerine yaptığı araştırmalarla bilgisini daha da geliştirdi. Ardından İsveç’e dönerek Uppsala Üniversitesi Kütüphanesi’nde çalışmaya başladı. 1840’ta Stockholm Kraliyet Güzel Sanatlar Akademisi, Tarih ve Arkeoloji Cemiyeti ve Uppsala Kraliyet İlimler Akademisi, 1846’da Norveç Kraliyet İlimler Akademisi ve Alman Şarkiyat Cemiyeti’nin üyesi oldu. Bu sırada İsveç üniversitelerinde Doğu dilleriyle ilgili profesörlük kadrosu bulunmadığından bilimsel araştırma ve yayımlarını bir süre babasından kalan para ile devam ettirdi. 1847’de üniversitelerden sorumlu İsveç veliahdı Karl’ın (daha sonra İsveç Kralı XV. Karl) aracılığıyla Lund Üniversitesi’nde Doğu dilleri profesörlüğüne tayin edildi; 1850 yılında ordinaryüslüğe yükseldi. 1858-1859 ve 1861-1862 yıllarında rektörlük görevini yürüttü. Ölümüne kadar üniversitede Arapça, Farsça ve İbrânîce dersleri verdi. 6 Eylül 1877 tarihinde Lund’da öldü. İsveç’in Doğu dilleri alanında yetiştirdiği çok yönlü, önemli bilim adamlarından olan Tornberg Fransızca, Almanca, İngilizce, Latince, Arapça, Farsça, İbrânîce ve Türkçe’ye vâkıftı.

Eserleri. 1. Fragmenta quædam libri Ḥusn al-muḥādhara fī akhbār Miṣr wa-al-Qāhira (I-IV, Uppsala 1834-1835). Süyûtî’ye ait eserin ilk dört bölümünün neşri ve Latince çevirisidir.

2. Fragmentum libri Margarita mirabilium, auctore Ibn el-Vardi (I-II, Uppsala 1835-1839). Sirâceddin İbnü’l-Verdî’nin Ḫarîdetü’l-ʿacâʾib ve ferîdetü’l-ġarâʾib adlı eserinin ilk beş bölümünün neşri ve Latince tercümesidir.

3. Ibn Khalduni Narratio de expeditionibus Francorum in terras islamismo subjectas (Uppsala 1840). İbn Haldûn’un eserlerinde yer alan, Haçlılar’ın İslâm ülkelerindeki savaşlarıyla ilgili bilgilere dair bölümlerin neşrini ve Latince çevirisini içermektedir.

4. Mirkhonds berättelse om Askaniernas konungaätt i Persien (Lund 1863). Mîrhând’ın Ravżatü’ṣ-ṣafâ adlı Farsça eserinin Partlar’la (Eşkâniyân) ilgili bölümünün neşri ve İsveççe tercümesidir.

5. Primordia dominationis murabitorum e libro arabico vulgo Kartās inscripto, auctore Abū-L-Hhassano ibn Abī Zeraʿ (Uppsala 1839). İbn Ebû Zer‘in el-Enîsü’l-muṭrib adlı eserinin Murâbıtlar’ın ortaya çıkışıyla ilgili bölümünün neşridir.

6. Annales regum Mauritaniæ, a condito Idrisidarum imperio ad annum fugae 726 (I-II, Uppsala 1843-1846). İbn Ebû Zer‘in aynı eserinin ilk iki cildinin neşri ve Latince çevirisidir.

7. el-Kâmil fi’t-târîḫ (I-XII, Leiden 1851-1871). Tornberg’in hayatının eseri diye nitelendirilebilecek olan bu çalışma İbnü’l-Esîr’in umumi tarihinin Berlin, British Museum, Paris ve Uppsala nüshalarına dayanan neşri olup Tornberg’in adını bilim dünyasında ölümsüzleştirmiştir. Tornberg eserle ilgili iki ciltlik bir indeks yayımlamış (Leiden 1874-1876), ayrıca el-Kâmil’de İspanya’nın fethine dair kısımları neşrederek İsveççe’ye tercüme etmiştir (1865).

8. Kur’ân-ı Kerîm’in İsveççe’ye tercümesi (Lund 1874).

9. Codices arabici, persici et turcici bibliothecæ Regiæ Universitatis Upsaliensis (Uppsala 1849). Uppsala Üniversitesi Kütüphanesi’nde bulunan Arapça, Farsça ve Türkçe 512 yazmanın Latince tanıtımını içermektedir.

10. Codices orientales bibliothecæ regiæ universitatis Lundensis (Lundae 1850). Lund Üniversitesi Kütüphanesi’nde mevcut elli İslâmî yazmanın tanıtımıdır.

11. Codices orientales bibliothecæ regiæ universitatis Lundensis, Supplementa (Lund 1853). Önceki çalışmanın zeyli niteliğinde olan bu katalogda yirmi İslâmî yazma tanıtılmıştır.

Tornberg, İslâm nümismatiğine büyük ilgi duymuş ve İsveç’te bulunan II-V. (VIII-XI.) yüzyıllara ait İslâmî sikkeler üzerine önemli iki çalışma yapmıştır: Symbolæ ad rem numariam Muhammedanorum (I-IV, Uppsala 1846-1862), Numi cufici Regii numophylacii Holmiensis (Uppsala 1848). Tornberg’in diğer çalışmaları arasında, Ârâmî lehçeleriyle ilgili olarak Peter David Malmquist ve Peter Reinhold Bergman ile birlikte hazırladığı De linguæ aramæ dialectis (Uppsala 1842), Süryânî ve Arap lehçelerine dair Nya eröfringar pa sprakforskningens omrade (Fray 1842), teolojiyle ilgili De principiis scripturae sacrae interpretandae, ad placita reformatorum revocatis (Uppsala 1845), İsveççe kaleme aldığı Arabernas läroaustalter under medeltiden (Ortaçağ’da Arap medreseleri) (Lund 1858), Sur l’étude des langues orientales dans les universités (1863) ve J. J. Berggren tarafından hazırlanan Guide français-arabe vulgaire’in yayımı (Uppsala 1844) zikredilebilir. Tornberg 1850-1856 yılları arasında Mîrhând’ın Ravżatü’ṣ-ṣafâ adlı Farsça umumi tarihini yayıma hazırlamışsa da yaklaşık 3700 sayfa tutan bu çalışma neşredilmemiştir (Moberg, II [1907-1908], s. 114-115).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2012 yılında İstanbul’da basılan 41. cildinde, 265-266 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.