https://islamansiklopedisi.org.tr/trimingham-john-spencer
17 Kasım 1904’te Thorne’de (İngiltere) doğdu. Babası John William Trimingham, annesi Alice Ventress’tir. Birmingham Üniversitesi’nde sosyal bilimler, Oxford Üniversitesi’nde Arapça ve Farsça okudu. Wells Theological College’da kilise adına rahiplik eğitimi aldı. Mısır ve Batı Afrika’da misyonerlik yaptığı yıllarda (1937-1953) Batı Afrika’da İslâm’ın yayılışı, tasavvuf ve tarikatlar hakkında çalışmalar yürüttü. İlk olarak Araplar’a dair araştırmasında hıristiyanların İslâm’a yaklaşımını ele aldı. Ardından Afrika’da İslâm tarihi ve buradaki tasavvufî faaliyetleri konu alan eserler yayımladı. 1953-1964 arasında Glasgow Üniversitesi’nde Araplar ve İslâm tarihiyle ilgili dersler okuttu. 1964-1970 yıllarında Beyrut Amerikan Üniversitesi Tarih Bölümü’nde misafir öğretim üyesi olarak bulundu. Yine Beyrut’taki öğretim kurumlarında ilâhiyat konusunda ders verdi. 6 Mart 1987’de Lingfield’da öldü.
Trimingham’ın eserleri, bugün başta Batılılar olmak üzere Afrika’ya dair araştırma yapanlar için vazgeçilmez kaynak olarak kabul edilmektedir. Bu eserlerde Afrika’daki yerel dinler, Yahudilik ve Hıristiyanlık ile İslâm’ın Afrika’ya girişi ve yayılması hakkında önemli bilgiler yer alır. Ayrıca bölgenin coğrafî yapısı, Hıristiyanlık ve Müslümanlık arasındaki mücadele, müslüman kabilelerin dağılımı, bölgenin tanınmış müslüman şahsiyetleri anlatılır. Trimingham, özellikle Afrika’daki sûfîler ve tasavvufî akımlarla İslâm’ın yayılışında bunların rolleri üzerinde durur. Bu bağlamda bölgede yaygın olan Ticâniyye, Kādiriyye, Şâzeliyye, Senûsiyye, Arûsiyye-Selâmiyye, Îseviyye, Rahmâniyye gibi tarikatlar, bunların şeyhleriyle müntesipleri ve Afrika’daki etkileri ele alınır. Bu bilgiler daha çok bizzat müellifin tesbit ve müşahedelerine dayandığından antropolojik açıdan da değerlidir. Trimingham’ın eserleri Arapça’ya yeterince hâkim olmadığı, ana kaynakları değerlendiremediği, hatta bu kaynakları görmediği ileri sürülerek eleştirilmiştir. Ayrıca Habeşistan ile günümüzdeki Etiyopya’nın coğrafî sınırlarını belirlemede yetersiz kaldığı söylenmektedir.
Eserleri. 1. Sudan Colloquial Arabic (London 1946). Arapça’nın Sudan lehçesi üzerine yapılmış ilk önemli çalışmalardandır.
2. The Christian Approach to Islam in the Sudan (London 1948). Sudan’da faaliyet gösteren misyoner teşkilâtlarının İslâm’a ve müslümanlara karşı tutumunun ele alındığı bir eserdir.
3. Islam in the Sudan (London 1949, 1965). İslâm’ın Sudan için öneminin söz konusu edildiği eserde bu ülkede İslâm’ın nasıl uygulandığı ve halk arasında nasıl yaşandığı incelenir. Müellifin gözlemlerine dayanan bu eser tarihle ilgili bir girişten sonra Sudan’da İslâmî pratikler ve tarikatlar hakkında önemli ayrıntılar içerir.
4. Islam in Ethiopia (London 1952). Bir önceki eserin devamı niteliğinde olup müellifin Afrika’da İslâm ve müslümanlar için yazdığı eserlerin Etiyopya ile alâkalı kısmıdır. İslâm’ın bu bölgenin göçebe ve yerleşik halkları arasındaki etkisini, yerel kültürlerle etkileşimini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ayrıca eserde Etiyopya’da İslâm-Hıristiyanlık mücadelesi, müslüman kabileler ve tarikatlar hakkında önemli bilgiler mevcuttur.
5. Islam in West Africa (Oxford 1959). Batı Afrika’da İslâm ve tarikatlar hakkında değerli bilgiler içerir. Eserin 88-101. sayfaları arası Kadir Özköse tarafından “Batı Afrika’da Tasavvuf Akımlarının Etkisi” başlığı ile Türkçe’ye çevrilmiştir (Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, III [2003/2], s. 153-168).
6. A History of Islam in West Africa (London 1962, 1970, 1974, 1975, 1982, 1985). Batı Afrika’da İslâm’ın yayılışı hakkındadır.
7. Islam in East Africa (Oxford 1964, 1971, 1980). Doğu Afrika’ya İslâm’ın girişi, Afrika Müslümanlığı’nın özellikleri, halk arasındaki inançlar ve İslâm’ın bölgedeki toplumsal etkileriyle ilgili bir çalışmadır.
8. The Influence of Islam upon Africa (London 1968, 1980). Müellifin Afrika’da İslâm’la alâkalı olarak yayımladığı eserlerin bir özeti niteliğindedir.
9. The Sufi Orders in Islam (Oxford 1971, 1973, 1998). İslâm dünyasında tasavvuf ve tarikatların tarihsel gelişiminin ele alındığı eseri Abdülkādir el-Bahrâvî el-Fıraḳu’ṣ-ṣûfiyye fi’l-İslâm adıyla Arapça’ya çevirmiştir (Beyrut 1997).
10. Christianity among the Arabs in Pre-Islamic Times (London 1979). İslâm öncesi dönemde Araplar arasında Hıristiyanlığın yayılışına dairdir.
Müellifin diğer bazı eserleri de şunlardır: The Christian Church and Missions in Ethiopia (including Eritrea and the Somalilands) (London 1950), The Christian Church and Islam in West Africa (London 1955), Two Worlds are Ours, A study of Time and Eternity in Relation to the Christian Gospel Freed from the Tyranny of the Old Testament Reference (Beirut 1971), History in Two Dimensions: A Christian Interpretation of History as Being an Equation between Time and Eternity (London 1983). Trimingham, James Kritzeck ve William Hubert Lewis tarafından neşredilen Islam in Africa ile (New York 1969) The Muslim World, The Historical Survey’in III. cildine (Leiden 1969) önemli katkılarda bulunmuş ve pek çok makale yazmıştır.
BİBLİYOGRAFYA
De L. O’Leary, “Islam in Ethiopia, By J. Spencer Trimingham, Oxford University Press, 1952”, MW, XLIII/1 (1953), s. 46-49.
Zâhir Riyâz, “Taʿlîḳ ʿalâ Kitâbi’l-İslâm fî Etîyûbyâ”, Mecelletü Külliyyeti’l-âdâb, XVIII/2, Kahire 1956, s. 121-142.
G. Lang, “Islam in East Africa, J. Spencer Trimingham, Oxford Clarendon Press”, American Anthropologist, LXVIII (1966), s. 546-548.
A. Sonderegger, “On Writing African History: Schools of Thought and their (Mis)Representation”, Wiener Zeitschrift für kritische Afrikastudien, XIII (2007), s. 49-78.
J. Záhorík, “The Islamization of the Beja until the 19th Century”, Beiträge zur 1. Kölner Afrikawissenschaftlichen Nachwuchstagung (KANT I) http://www.uni-koeln.de/phil-fak/afrikanistik/kant/data/ZJ1_kant1.pdf (22.03.2016).
http://www.idih.org/wiki/J._Spencer_Trimingham (22.03.2016).
http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&aid=7877473 (22.03.2016).
