WRIGHT, William

17 Ocak 1830 tarihinde İngiliz ordusunda subay olan babasının görevle bulunduğu Doğu Hindistan’da doğdu. Bengal’in son Hollanda valisi M. Overbeck’in kızı olan annesi Doğu dillerine merakı sebebiyle oğlunu bu dilleri öğrenmeye teşvik etti. Ailesi İskoçya’ya dönüp Saint-Andrews şehrine yerleştiğinde daha çocuk yaştaydı. St. Andrews Üniversitesi’nden mezun olunca öğrenimini Almanya’da Halle Üniversitesi’nde sürdürdü. Burada E. Rödiger’in derslerine girdi; önce Süryânîce, ardından Arapça öğrendi; Farsça, Türkçe ve Sanskritçe ile de ilgilendi. Alman filoloji yöntemiyle aldığı eğitim bazı dillerde kazandığı yetkinlik kadar önemliydi. Daha sonra Leiden’e geçti ve Wright Reinhart Dozy’in yönetiminde İbn Cübeyr’in Riḥletü’l-Kinânî’sinin Leiden’deki yazma nüshasını doktora tezi olarak yayıma hazırladı. Ayrıca hocasıyla birlikte Ahmed b. Muhammed el-Makkarî’nin Nefḥu’ṭ-ṭîb min ġuṣni’l-Endelüsi’r-raṭîb adlı hacimli eserinin kısmî neşrine katıldı (I-II, Leiden 1855-1861). Londra’da University College’da Arapça kürsüsüne, ardından Dublin’de Trinity College’da benzer bir kürsüye tayin edildi. Dublin’de iken A Grammar of the Arabic Language adlı iki ciltlik kitabını neşretti (1859-1862). 1861’de British Museum’daki Süryânîce yazmaların katalogunu hazırlamak için üniversiteden ayrıldı. 1868’de İngilizler’in Etiyopya’daki Magdala Kalesi’ni kuşatmaları esnasında elde ettikleri Habeşçe yazmaların katalogunu da hazırladı. Daha sonra Cambridge Üniversitesi’nde Arapça kürsüsünün başına getirildi (1870). Bu dönemde Müberred’in el-Kâmil fi’l-luġa ve’l-edeb adlı eserini yayımladı, hukuk ve felsefe alanında doktora yaptı. Süryânî hıristiyan edebiyatına ilgi duyarak Ahd-i Cedîd’in apokrif nüshaları üzerinde çalıştı ve Ahd-i Atîk Düzeltme Kurulu üyeliğinde bulundu. İbnü’l-Mukaffa‘ın Kelîle ve Dimne adlı eserini Arapça’dan Süryânîce’ye çevirdi; Cambridge’deki Süryânîce yazmaların katalogunu hazırladı. Ayrıca William Robertson Smith, Neubauer, Baron W. M. G. de Slane, J. G. L. Kosagarten ve J. P. Broch gibi şarkiyatçıların yaptıkları çalışmalara yardımcı oldu. İngiltere’de ve özellikle 1879’dan itibaren Cambridge Üniversitesi’nde şarkiyat çalışmalarının gelişmesine öncülük etti ve ölümüne kadar bu üniversitedeki görevine devam etti. Edward Pococke’un (ö. 1691) döneminden itibaren İngiltere’de duraklamış olan şarkiyat çalışmalarına yeni bir ivme kazandırdı; onun bu başarısı çağdaşları Edward H. Palmer ve W. Robertson Smith tarafından pekiştirildi.

Eserleri. a) Telif. 1. The Book of Jonah in Four Semitic Versions (London 1857). İncil’de yer alan Hz. Yûnus kıssasının Keldânî dilinde, ayrıca Habeşçe, Süryânîce ve Arapça olarak ele alındığı, her bölümün sonunda lugatçesi bulunan bir eserdir.

2. A Grammar of the Arabic Language. Eserin aslı Thomas Erpenius’un (ö. 1624) Grammatica Arabica’sı olup Avrupa’da kaleme alınmış ilk bilimsel metotlu Arapça gramer kitabıdır ve Arapça eğitiminde iki yüzyıl süreyle Batılı araştırmacıların yegâne başvuru kaynağını teşkil etmiştir. XIX. yüzyıl başlarında Silvestre de Sacy, Erpenius’un kitabı üzerinde yeniden çalışmış, eser 1848’de Norveçli Karl Caspari tarafından tekrar gözden geçirilmiştir. Bu sonuncu çalışmayı William Wright inceleyerek yayımlamıştır (I-II, Leiden 1859, 1862). Wright, Caspari’nin Almanca eserini tercüme etmiş ve birçok ilâvede bulunmuştur. Kitabın önsözünde buna değinen yazar, hem klasik ve modern Arapça gramer kitaplarından hem de kendisinden önce Batılı yazarların kaleme aldığı kitaplardan faydalandığını belirtmiştir. Bir baş eser haline gelen kitabın üçüncü baskısı (Cambridge University Press, 1896) W. Robertson Smith ile Michael Jan de Goeje tarafından gözden geçirilmiş ve günümüze kadar birçok defa yayımlanmıştır.

3. Catalogue of Syriac Manuscripts in the British Museum (I-III, London 1870-1872).

4. Catalogue of Ethiopic Manuscripts in the British Museum (London 1877).

5. Lectures on the Comparative Grammar of the Semitic Languages. Müellifin Cambridge Üniversitesi’nde verdiği, Sâmî dillerin karşılaştırmalı grameriyle ilgili derslerin notlarından oluşmaktadır (Cambridge University Press, 1890).

6. A Short History of Syriac Literature. Encyclopaedia Britannica için kaleme aldığı (London 1856, XXII, 824) Süryânî edebiyatı tarihine dair maddesi ölümünden sonra kitap halinde yayımlanmıştır (London 1894). Eseri Yûsuf Mettâ Ishak el-Vecîz fî târîḫi’l-edebî’s-Süryânî (Dahûk 2011) adıyla Arapça’ya çevirmiştir.

7. A Catalogue of Syriac Manuscripts Preserved in the Library of the University of Cambridge (I-II, London 1901).

b) Neşir. 1. The Travels of Ibn Jubair (Riḥletü İbn Cübeyr, Leiden 1852).

2. Cürzetü’l-ḥâṭıb ve tuḥfetü’ṭ-ṭâlib (Opuscula Arabica). Derleme niteliğinde bir eser olup eski nesir ve şiir metinlerini içermektedir. Bunlar arasında İbn Düreyd’in Ṣıfatü’s-serc ve’l-licâm’ı, Ṣıfatü’s-seḥâb ve’l-ġays̱’ı, İbn Keysân’ın Telḳībü’l-ḳavâfî’si, Tahmân b. Amr el-Kilâbî’nin divanı, Sükkerî’nin Eşʿârü’l-lüṣûṣ’undan ve Ebû Abdullah İbnü’l-A‘râbî, Sa‘leb, Ebü’l-Kāsım el-Vezîr el-Mağribî gibi müelliflerin eserlerinden çeşitli mersiye örnekleri yer alır (Leiden 1859).

3. İbn Düreyd, Kitâbü’l-Melâḥin (Leiden 1859).

4. Müberred, el-Kâmil fi’l-luġa ve’l-edeb (I-II, Leipzig, 1864-1892).

5. The Book of Kalīlah and Dimnah (London 1884). Kelîle ve Dimne’nin Süryânîce metninin neşri olup daha sonra Ion G. N. Keith-Falconer eseri çeşitli dillerdeki versiyonları üzerine geniş bir giriş ve notlarla İngilizce’ye çevirmiştir (Cambridge 1885). Wright ayrıca Süryânîce bazı dinî metinlerin neşrini gerçekleştirmiştir. Onun Moritz Steinschneider’e gönderdiği mektuplar A. Marx tarafından yayımlanmıştır (Occident and Orient, Gaster Anniversary Volume, 1936, s. 424-438).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2013 yılında İstanbul’da basılan 43. cildinde, 165-166 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.