https://islamansiklopedisi.org.tr/affan-b-muslim
Basra’da doğdu. Tahsil hayatından sonra Bağdat’a yerleşti. “Bakırcı” demek olan es-Saffâr lakabını ne münasebetle aldığı bilinmemektedir. Çocukluk ve gençlik yılları hakkında kaynaklarda bilgi yoktur. Devrinin tanınmış muhaddislerinden Hişâm ed-Destüvâî, “Hammâdeyn” diye anılan Hammâd b. Seleme ile Hammâd b. Zeyd ve Şu‘be b. Haccâc gibi hocalardan hadis okudu. Üçüncü asrın en meşhur muhaddislerinden birçoğu, özellikle eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ müellifi İbn Sa‘d, ayrıca Ahmed b. Hanbel, İmam Buhârî ve Ebû Hâtim er-Râzî onun talebelerindendir. Buhârî eṣ-Ṣaḥîḥ’inde biri doğrudan, diğerleri başka hocaları vasıtasıyla olmak üzere ondan altı hadis rivayet etmiş, Kütüb-i Sitte’nin diğerlerinde de rivayetleri yer almıştır.
Kaynaklarda rivayetlerinin sağlam ve güvenilir, kendisinin de sünnete son derece bağlı olduğu ve kuvvetli bir hâfızaya sahip bulunduğu zikredilen Affân b. Müslim, hocalarından dinlediği hadisleri onlara bir kere de kendisi okurdu. Tanınmış hadis münekkidi Yahyâ b. Maîn ile o devrin meşhur hadisçisi Yahyâ b. Saîd el-Kattân, Affân’ın tasvip etmediği hadisleri rivayet etmezlerdi. Talebeleri, onun bir harfinde bile tereddüt ettiği hadisi kimseye nakletmediğini ve hadis rivayetinde hiç yanılmadığını ifade ederler. Yahyâ b. Maîn, ashâbü’l-hadîsin beş kişi olduğunu söyler ve İbn Cüreyc, Şu‘be b. Haccâc, Süfyân es-Sevrî, Mâlik b. Enes ve Affân b. Müslim’in adlarını zikreder. Ahmed b. Hanbel, Affân’ı tanıdıktan sonra ondan yirmi yıl hiç ayrılmadığını, böyle bir muhaddisin rivayetlerini destekleyecek başka hadisler (bk. MÜTÂBİ‘) aramaya gerek olmadığını söyler. Süleyman b. Harb’in, Affân’ı hâfızası zayıf ve anlayışı kıt olmakla itham etmesini doğru bulmayan Zehebî, aynı devirde yaşayan kimselerin birbiri hakkındaki kanaatlerini ihtiyatla karşılamak gerektiğini, ölümünden kısa bir müddet önce yakalandığı ağır hastalık dolayısıyla hâfızasının zayıflamış olmasının daha önceki rivayetlerine gölge düşürmeyeceğini belirtir.
Affân b. Müslim, hadis rivayetindeki titizliği yanında dürüstlüğü ve takvâsıyla da meşhurdur. Kaynakların ifadesine göre, devrin Bağdat kadısı Muâz b. Muâz el-Anberî, Affân’ı, mahkemede şahitlik yapması gereken birinin durumunu tahkik etmek üzere görevlendirmişti. Bu sırada söz konusu şahidin taraftarları, bu kişi aleyhine herhangi bir şey söylememesi karşılığında kendisine on bin dinar teklif etmişler, fakat Affân bunu reddetmişti.
Mu‘tezile mezhebini resmen destekleyen Abbâsî Halifesi Me’mûn, bu mezhebin ortaya attığı Kur’ân-ı Kerîm’in mahlûk olduğu görüşünü (bk. HALKU’l-KUR’ÂN) herkesin, özellikle ileri gelen âlimlerin benimsemesini, kabul etmeyenlerin ise işkenceye tâbi tutulmasını emretmişti. Soruşturmaya Affân b. Müslim ile başlandı. Bağdat Valisi İshak b. İbrâhim, Affân’ı huzuruna çağırarak ona halifenin mektubunu okudu. Me’mûn mektubunda, Affân’ın Kur’ân-ı Kerîm’in yaratılmış olduğu görüşünü benimsemesini istiyor, kabul etmediği takdirde beş yüz dirhem olan aylığının kesilmesini emrediyordu. Bu tehdit üzerine Affân İhlâs sûresini okudu ve bu âyetlerin mahlûk olamayacağını kesin bir dille valiye söyledi. Kanaatinde ısrar ederse aylığının kesileceği tekrar edilince de, “Rızkınız da size vaad edilen şeyler de semâdadır.” meâlindeki âyeti (ez-Zâriyât 51/22) okuyarak oradan ayrıldı.
Affân b. Müslim’in rivayetlerini ihtiva eden bazı küçük sahîfeler, Şam Zâhiriyye Kütüphanesi (Mecmua, nr. 31, 40, 124) ile Berlin Kütüphanesi’nde (nr. 1555) bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA
İbn Sa‘d, eṭ-Ṭabaḳāt, VII, 336.
Buhârî, et-Târîḫu’l-kebîr, VII, 72.
Hatîb, Târîḫu Baġdâd, XII, 271, 274.
Zehebî, Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, I, 379.
a.mlf., Mîzânü’l-iʿtidâl, III, 82.
a.mlf., Aʿlâmü’n-nübelâʾ, X, 242-255.
İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, VII, 230-235.
Süyûtî, Ṭabaḳātü’l-ḥuffâẓ (Ömer), s. 163-164.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, II, 47.
Sezgin, GAS, I, 102.
a.mlf., Buhârî’nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar, İstanbul 1956, s. 218, 252, 262, 277, 279.
