AHBÂRU MEKKE

Kitabın tam adı Aḫbâru Mekke ve mâ câʾe fîhâ mine’l-âs̱âr’dır. Müellif eserin tarih kısmını yazarken dedesi Ahmed b. Muhammed el-Ezrakī (ö. 222/837) ile tanınmış diğer bazı şahısların rivayetlerini esas almış, şehrin topografik yapısıyla ilgili bilgileri ise kendisi eklemiştir. Eser daha çok dedesinin rivayetlerine dayandığı için Ahmed b. Muhammed bir bakıma asıl müellif kabul edilebilir. Aḫbâru Mekke’nin Ezrakī’nin kaleminden çıkan aslı bir risâleden ibaret olup daha sonra yapılan ilâvelerle hacimli bir kitap halini almıştır. Esere Ebû Muhammed İshak b. Ahmed el-Huzâî (ö. 308/921), başta Kâbe’nin 281-284 (894-897) yılları arasındaki tamiri olmak üzere birçok ilâveler yapmış, Muhammed b. Nâfi‘ el-Huzâî de (ö. 350/961’den sonra) Bâbü İbrâhim el-Hayyât ve Dârünnedve hakkında birer hâşiye yazmıştır.

Aḫbâru Mekke siyasî ve içtimaî bir tarih olmaktan çok, şehrin yerleşim planı ve topografik yapısı, özellikle Kâbe hakkında geniş bilgi veren bir eserdir. Ezrakī Mekke’deki binaların kitâbelerini en doğru şekilde nakletmek suretiyle eserine büyük bir değer kazandırmıştır. Diğer kaynaklarda bulunmayan bazı orijinal bilgileri ihtiva eden kitap, daha sonraki yıllarda Mekke tarihi hakkında yazılan eserlere birinci derecede kaynak olmuştur. Aḫbâru Mekke’de ele alınan konuların büyük bir kısmı İslâm öncesi Mekke tarihi ve Kâbe’ye dairdir; geri kalanı Mekke’deki diğer makamlar ve Hz. Peygamber hakkındadır. Eserdeki ana başlıkların bir kısmı şu şekilde sıralanabilir: Kâbe’nin isimleri, Kâbe hakkında nâzil olan âyetler, Kâbe’nin Mekkeliler ve Hz. Âdem tarafından inşası, Âdem’den Nûh tûfanına kadar Kâbe, Hz. İbrâhim’in Kâbe’yi yeniden inşası, Amâlika ve Cürhümîler’in Kâbe’yi inşası, Kâbe ve civarına yerleştirilen putlar, Fil Vak‘ası, Kureyş’in Kâbe’yi inşası, Câhiliye devrinde hac, Abdullah b. Zübeyr ve Haccâc tarafından Kâbe’de yapılan onarımlar, Kâbe’nin örtüsü, Hacerülesved, Kâbe’nin şekli, yapısı ve ebadı, Makām-ı İbrâhim ve fazileti, Zemzem Kuyusu ve tarihçesi, Safâ ile Merve, Mescid-i Harâm’a tarih boyunca yapılan ilâveler, Harem ve sınırları, mîkāt yerleri, Mekke ve civarındaki tarihî yerler ve eserler.

Aḫbâru Mekke’yi Sa‘deddin b. Ömer el-İsferâyînî Zübdetü’l-aʿmâl ve ḫulâṣatü’l-efʿâl adıyla, İbnü’l-Kirmânî de Muḫtaṣaru Târîḫi Mekkete’l-müşerrefe adıyla özetlemişlerdir (yazmaları için bk. Sezgin, GAS, I, 344). Abdülmelik b. Ahmed el-Ermântî ise eseri Naẓmu Târîḫi Mekke li’l-Ezraḳī adıyla manzum olarak yazmıştır. Ancak bu kitap zamanımıza ulaşmamıştır. F. Wüstenfeld, Avrupa kütüphanelerindeki üç nüshasına dayanarak eseri Almanca bir önsözle birlikte Geschichte und Beschreibung der Stadt Mekka von el-Azrakí adıyla 1858 yılında Leipzig’de neşretmiş, eser aynı yıl Göttingen’de de yayımlanmıştır. Rüşdî Sâlih Melhas da Medine’deki iki nüshayla (el-Mektebetü’l-Mahmûdiyye, Tarih, nr. 53, 96) Kahire (Dârü’l-kütüb) nüshasından istinsah edilmiş olan Şeyh Abdüssettâr ed-Dihlevî’nin kütüphanesindeki özel nüshayı esas alarak metnin tenkitli neşrini yapmış (Mekke 1352), eser daha sonra bu neşri esas alınarak Beyrut’ta ofset olarak basılmıştır (1964, 1979). Aḫbâru Mekke’nin Mehmed Âşık Hafî tarafından yapılan muhtasar bir tercümesi vardır (Millet Ktp., Ali Emîrî Efendi, Tarih, nr. 1217). Eser ayrıca Yunus Vehbi Yavuz tarafından bazı ilâvelerle Kâbe ve Mekke Tarihi adıyla tercüme edilerek yayımlanmıştır (İstanbul 1974).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1988 yılında İstanbul’da basılan 1. cildinde, 491-492 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.